Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Purtret Gian Fontana

Fontana vala sco grond poet e promotur rumantsch. Si'ovra litterara è voluminusa che cuntegna lirica, prosa e dramas.

Ils 16 da november 1897 è naschì a Fidaz il poet Hans Fontana. Sco figl da Josef Fontana e Margreta Capaul, ina famiglia rumantscha da Flem, ha el frequentà ensemen cun ses frars Zacharias e Jakob la scola a Flem ch'era da gliez temp be per tudestg. Avant tschientaners avevan ses antenants da vart dal bab midà lur num «Brunner» en «Fontana» e «Hans» è pli tard sa numnà «Gian». Ses emprims texts ha el scrit per tudestg. Il 1913 ha el cumenzà il seminari da magisters a Cuira nua ch'el ha per l'emprima giada survegnì instrucziun rumantscha dal magister e spiritual Gion Cahannes da Dardin. Là è el vegnì confruntà cun il rumantsch (sursilvan) en scrit ed ha charezzà questa lingua. Il 1917 ha el instruì en la scola a Flem. L'emprim il stgalim mesaun e pli tard la scola reala. Il 1921 ha el decidì da scriver per rumantsch.

Ed ussa plaid romontsch, plaida sco tes perdavons. Dai forza ti al cor e carezia ha'l per tei danvonz.
Autur: Gian Fontana or da ses diari da Tschuncaisma 1921

En quest temp è era vegnida fundada en Surselva la Renania, l'organisaziun rumantscha da la Surselva refurmada cun sias revistas «Calender per mintga di» e «Dun da Nadal». Questas duas revistas e la gasetta «La Casa Paterna», fundada il 1920, han pussibilità a Gian Fontana da publitgar ses texts. Sper sia lavur sco magister è el s'engaschà sco redactur e collavuratur per las revistas numnadas. Quai ensemen cun ses amis Tumasch Dolf e Stiafen Loringett.

video
Gian Fontana: Svizra rumantscha dals 16-11-1997
Or da Musica dals 27.10.2022.
laschar ir. Durada: 12 minutas 5 Secundas.

El era in fervent cumbattant per la lingua rumantscha e sa sentiva obligà da metter a disposiziun litteratura al pievel e la scola rumantscha. E ses raquints e sias poesias chattavan grond resun en la populaziun.

Gian Fontana era in grondius narratur. El saveva raquintar las istorgias uschè bain ch'il lectur manegiava ch'el saja viaden en las istorgias.
Autur: Clau Solèr linguist

Si'ovra litterara è voluminusa che cuntegna lirica, prosa e dramas. Savens tematisescha el la vita purila, natira e cuntrada. L'autur engiadinais Oscar Peer ha scrit il 1958 sia dissertaziun davart la lirica da Gian Fontana. Surtut sias poesias han inspirà blers cumponists rumantschs. Uschia ha per exempel Tumasch Dolf scrit numerusas chanzuns cun texts da Gian Fontana. Dad el è era ina da las pli enconuschentas chanzuns «Mintga sera». Gian Fontana ha era scrit prosa, per exempel novellas sco «Nora», «Sidonia Caplazi» u «Il president da Valdei». Quella ha inspirà il cumponist Robert Grossmann ad in'opera.

Il 1971 ha la Lia Rumantscha edì l'ovra cumpletta da Gian Fontana (tom 1: Novellas, tom 2: Lirica, tom 3: Affonza).

audio
Or da l'archiv: Gian Fontana – cant e poesia (29-11-1975)
ord Artg musical dals 03.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 28 minutas 56 Secundas.

Il 1931 ha Gian Fontana maridà Annamaria Lüscher da Turitg che lavurava en la chasa d'uffants «Sunnehüsli». Els han dus figls: Gaudenz (annada 1932) e Martin (annada 1934). Il figl Gaudenz è emigrà en la Svezia ed ha fatg il pur, ses frar Martin è stà plevon a Castrisch e Favugn ed abitescha en la chasa paterna a Flem, en la chasa che Gian Fontana aveva bajegià curt suenter las nozzas per sia giuvna famiglia. La chasa paterna da Gian Fontana a Fidaz, è en ils mauns d'ina figlia da Martin Fontana.

audio
Martin Fontana: "Jau enconusch mes bab sulet ord raquints e sias brevs."
ord Artg musical dals 08.11.2022. Maletg: RTR, Hugo Schär
laschar ir. Durada: 5 minutas 55 Secundas.

Ils 30 da november 1935 mora Gian Fontana bler memia baud en consequenza d'ina puntga, da malcostas (pneumonia). Durant bun 15 onns (1920 – 1935) ha el scrit tut sias ovras. El era ina persunalitad engaschada, lavurusa e creativa. En perpeten restan ses texts er grazia als cudeschs sco era grazia als cumponists che han duvrà sias poesias en lur chanzuns.

A Fidaz regorda ina funtauna (creada tenor in'idea dal pictur artist Alois Carigiet) a Gian Fontana. La funtauna che sgarguglia è il simbol per la lavur nunstunclentaivla a favur da la cultura rumantscha. Era a Trun vegn regurdà al poet. En il «Curtgin d'honur» è ses num inscrit en ina tavla da commemoraziun.

video
Gian Fontana: Telesguard dals 8-06-1985
Or da Musica dals 27.10.2022.
laschar ir. Durada: 2 minutas 4 Secundas.

Gian Fontana en nossas emissiuns da radio:

Artg musical:

audio
125 onns Gian Fontana
ord Artg musical dals 13.11.2022. Maletg: MAD
laschar ir. Durada: 58 minutas 8 Secundas.

Noss chors:

audio
Regurdientschas a Gian Fontana
ord Noss chors dals 08.11.2022. Maletg: MAD
laschar ir. Durada: 59 minutas 48 Secundas.

RTR Artg musical / Noss chors

Artitgels legids il pli savens