Dus onns guerra - Ina survista dals eveniments en l'Ucraina

Favrer: dus onns dapi l'invasiun russa

• L'anteriur cusseglier federal Alain Berset è viagià en l'Ucraina. Curt avant il termin da dus onns dapi che la Russia ha attatgà il pajais è Berset arrivà a Kiev. L'ambassada svizra ha annunzià sin X ch'il coc dal viadi saja la rolla dal Cussegl da l'Europa tar il sustegn da l'Ucraina. Alain Berset candidescha sco secretari general dal Cussegl da l'Europa. Il Departament federal per affars exteriurs sustegna la candidatura.

• Dapi il cumenzament da l'offensiva russa en l'Ucraina èn vegnids donnegiads dapli che 340 bains culturals en l'Ucraina ha communitgà l'UNESCO a Paris. Donnegià fitg ferm saja per exempel la catedrala en la citad veglia Odessa che tutga tar il Patrimoni cultural mundial. Las expertas ed ils experts quintan ch'ils donns vi da structuras culturalas e turisticas muntan a total 3,5 milliardas dollars.

• La Russia ha tenor indicaziuns ucranaisas duvrà per l'emprima giada ina racheta supersperta dal tip «Zirkon». Quai resultia d'ina analisa provisorica dals fragments dad in'attatga da rachetas avant in'emna, scriva il manader d'in institut da perscrutaziun ucranais sin Telegram. La Russia n'ha betg reagì sin il rapport. La racheta Zirkon po sgular fin a 1'000 kilometers e nov giadas pli spert ch'il tun ed è uschia pli greva da tschiffar.

• Il parlament ucranais prolunghescha il dretg da guerra e la mobilisaziun ch'ins aveva decretà suenter l'offensiva russa per ulteriurs 90 dis. Per ils projects da lescha dal president Wolodimir Selenski hajan mintgamai vuschà ina clera maioritad da dus terzs, sco plirs deputads communitgeschan. Las mesiras valan cunquai ussa fin mez matg. L'Ucraina cumbatta ussa gia dapi prest dus onns encunter l'invasiun russa.

Schaner: trams ma nagins F-16

• La Svizra trametta trams che na vegnan betg pli duvrads en l'Ucraina. I sa tracta da vehichels da las citads da Berna e Turitg. Ils vehichels èn vegnids preschentads a Berna. Il transport en il pajais da guerra organisescha il secretariat statal per economia SECO, sco era la scolaziun dals emploiads dals manaschis da traffic ucranais. La Svizra aveva tramess gia tranter il 2007 ed il 2011 trams che n'eran betg pli vegnids duvrads en Svizra en l'Ucraina. Quels duain anc restar en funcziun tranter 15 e 20 onns.

• La furniziun dals emprims aviuns da cumbat F-16 dal Danemarc a l'Ucraina sa retardescha. La stad aveva la ministra danaisa Mette Frederiksen ditg ch'ils F-16 vegnian furnids per la midada da l'onn. Il ministeri da defensiun danais spetgia ussa che las sis maschinas empermessas possian vegnir furnidas il segund quartal 2024, scriva la gasetta danaisa «Berlingske». La raschun per il retard saja ch'intginas cundiziuns en connex cun sgular ils F-16 en l'Ucraina na sajan anc betg ademplidas.

December: ulteriurs pachets d'agid e dapli armas

• La Gronda Britannia ha entant empermess a l'Ucraina da furnir ulteriuras armas. Sco quai ch'il minister da defensiun britannic ha communitgà veglia la Gronda Britannia sustegnair l'Ucraina cun 200 rachetas per sa defender cunter aviuns.

• La regenza americana metta a disposiziun ulteriur agid militar a l'Ucraina. Quai en l'autezza da 250 milliuns dollars sco il ministeri da l'exteriur american communitgescha. I saja l'ultim pachet per quest onn. Co ch'i va vinavant cun l'agid american per l'Ucraina è però avert. Mez december aveva la Chas'alva communitgà ch'ils meds approvads sajan duvrads si fin la fin da l'onn. Il parlament sa dispita da dar liber ulteriurs meds. Ils republicans pretendan sco cuntramesira che la politica d'asil en ils Stadis Unids daventia pli restrictiva.

• L'Ucraina ha tenor atgnas indicaziuns augmentà fermamain sia producziun dad armas – quai malgrà las attatgas ord l'aria permanentas da la Russia. Il 2023 hajan ins augmentà la producziun per il traidubel, uschia il ministeri per las industrias strategicas. Bun in terz da l'augment economic da 4,9% saja vegnì generà entras las interpresas d'armaziun. Tut en tut sajan radund 300'000 persunas occupadas en las bun 500 interpresas per gronda part privatas. L'Ucraina po ord vista dal president Wolodimir Selenski daventar en l'avegnir in dals pli gronds producents d'armaziun dal mund.

• La Svezia sustegna l'Ucraina cun in pachet d'agid da radund 113 milliuns francs. Sco quai che la regenza svedaisa fa a savair duai il pachet d'agid vegnir a dabun a la populaziun civila da l'Ucraina. Tranter auter duain ils daners vegnir duvrads per energia, per victualias e per tschalers da protecziun en scolas.

• Il senat dals Stadis Unids ha bloccà novs agids finanzials da milliardas per l'Ucraina e per l'Israel. Il pachet da passa 110 milliardas dolars n'ha betg survegnì las 60 vuschs necessarias. Tut ils republicans en il senat han votà cun Na. Avant aveva il president dals Stadis Unids Joe Biden appellà als republicans e declerà ch'ins na dastgia betg laschar gudagnar Putin. Ils republicans ed ils democrats sa dispitan gia dapi mais pervia dal agid finanzial per l'Ucraina. Tenor la regenza americana tanschan ils daners empermess fin uss anc fin la fin da l'onn.

November: Alain Berset sin visita en l'Ucraina

• Il president da la Confederaziun Alain Berset è arrivà ì en l’Ucraina. El saja arrivà cun il tren en in lieu da la periferia da la chapitala Kiev, rapporta l’agentura da novitads Keystone / SDA. La visita n’era betg vegnida annunziada. El ha entupà il president ucranais Wolodimir Selenski. Ils temas sajan, tranter auter, il sustegn da la Svizra a lunga vista per l’Ucraina e las consequenzas da la guerra russa. Ultra da quai prendia el part ad in inscunter davart ils exports da graun ucranais.

• La cumissiun europeica propona da cumenzar discurs d'adesiun cun l'UE. Avant l'emprima runda da discurs duai l'Ucraina dentant anc finir las refurmas ch'ella ha gia cumenzà. Quai pretenda la cumissiun en in rapport correspundent.
• La proposta vala per las scheffas ed ils schefs dals stadis commembers da l'UE. Quels ston la fin decider davart ils discurs da negoziar l'adesiun.
• I saja in «di historic», ha la presidenta da la cumissiun europeica Ursula von der Leyen ditg. In sumegliant status ha en il rapport er la Moldavia survegnì. La Georgia possia tut tenor survegnir il status d'in candidat per discurs d'adesiun.
• Gia il fanadur 2022 ha l'Ucraina gì il status d'in pajais da candidat. Il proxim pass saja dentant pir pussaivel sche l'Ucraina ademplescha a set cundiziuns. I va tranter auter per che l'Ucraina cuntrafetschia pli fitg a corrupziun, protegia minoritads e diminuescha l'influenza d'oligarchs ed oligarchas.

Legenda: Ils 25 da november ha Berset vistà l'Ucraina. Keystone

October: daners da donaziun – attatgas cuntinueschan

• La Russia e l'Ucraina èn tenor il pussant bieloruss Alexander Lukaschenko a la front en ina situaziun da patt e ston negoziar davart ina fin dal conflict. «I dat problems avunda da tuttas duas varts ed en general è la situaziun ussa bloccada seriusamain: nagin na po far insatge e rinforzar u promover sia posiziun en moda substanziala», ha ditg Lukaschenko en in video ch'è vegnì publitgà sin la pagina d'internet da l'agentura da novitads statala Belta dal Belarus. «Nus stuain ans metter vi da la maisa da tractativas e vegnir tar ina cunvegna», uschia Lukaschenko vinavant.

• L’Ucraina dovra dapli agid militar per pudair sa defender meglier cunter attatgas russas or da l’aria. Quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski en ses messadi per video quotidian. El è sa referì sin l’attatga sin la regiun Chmelnyzkyi en il vest dal pajais. Tenor indicaziuns uffizialas èn 16 persunas vegnidas mazzadas da l’attatga cun dronas. En pli haja l’explosiun donnegià in bajetg datiers d’ina ovra atomara – quai ha confermà l’Agentura internaziunala da l’energia nucleara IAEA. Il manaschi na saja betg vegnì interrut. L’incident suttastritgia quant precara che la situaziun da la segirezza nucleara en l’Ucraina saja – ha ditg il schef da l’IAEA.

• Ils cumbats tranter l'Ucraina ed ils invasurs russ cuntinueschan en il sid ed en l'ost dal pajais. Tenor las duas partidas da guerra hai dà questa fin d'emna attatgas da tuttas duas varts sin posiziuns ostilas.

• Il president american Joe Biden vul pledar dapli daners per gidar l'Ucraina. En tut vai per 61 milliardas dollars. La chombra gronda, il congress american, sto anc approvar quai credit. Quella è dentant bloccada perquai ch'i manca il manader da la chombra, l'uschenumnà Speaker.

• Uschè bleras donaziuns sco l'onn passà, numnadamain 2,5 milliardas francs – n'han ins anc mai registrà en Svizra. Cunzunt il succurs per l'Ucraina haja manà a quest record – communitgescha l'organisaziun Zewo, che certifitgescha organisaziuns che rimnan daners. Var in sisavel da las donaziuns èn stadas per l'Ucraina. En tut hai dà 30% dapli donaziuns, per l'agid en l'exteriur. Stagnadas èn percunter las donaziuns per fatgs socials e la sanadad en Svizra – sco i ha num en la communicaziun.

Settember: tribunal spezial per crims da l'aggressiun cunter l'Ucraina

• Ils Stadis Unids sustegnan l'Ucraina cun in ulteriur pachet d'agid militar da 325 milliuns francs, sco il president Joe Biden ha annunzià suenter ses inscunter cun il president ucranais Wolodimir Selenski. Il pachet d'agid vegnia a gidar l'Ucraina tar la defensiun da l'aria durant l'enviern. Entant è la probabilitad per dapli daners per l'Ucraina dals Stadis Unids vegnida pli pitschna. Ed en la populaziun èn, tenor ina enquista actuala da «CNN», 55% encunter ulteriur sustegn per l'Ucraina.

• La Svizra sustegn l'idea d'in tribunal spezial per ils crim da l'aggressiun cunter l'Ucraina. Quai ha ditg il cusseglier federal Ignazio Cassis a New York a chaschun d'in inscunter davart il statut da fundaziun da la curt penala internaziunala.

• Il Tribunal penal internaziunal ha tenor atgnas indicaziuns avert in biro en la chapitala Kiev. Quel duaja gidar a sclerir crims da guerra supponids che la Russia haja commess. Quai rapporta l’agentura da novitads tudestga DPA. La primavaira aveva il Tribunal penal internaziunal a Den Haag decretà in cumond d’arrest internaziunal cunter il president russ Wladimir Putin pervi da crims da guerra supponids. Tant la Russia, sco er la China ed ils Stadis Unids na renconuschan betg quest tribunal.

Avust: mort da Prigoschin

• Il schef da la truppa da mercenaris Wagner, Jewgeni Prigoschin, è mort: En il nordvest da Moscau è in jet privat cun 10 persunas a bord crudà giu. Tenor l'autoritad russa per la segirezza da sgol è era Prigoschin stà sin la glista da passagiers. Las autoritads russas han confermà uffizialmein la mort dal sche da la truppa Wagner.

• La chapitala russa Moscau è danovamain vegnida attatgada cun dronas. Quai ha communitgà il president da la citad via Telegram. La defensiun da l’aria haja sajettà giu pliras dronas. Ina drona haja dentant donnegià la fatschada d’ina chasa auta. Indicaziuns uffizialas davart persunas blessadas na datti betg. Tenor l'agentura da novitads Tass è la plazza aviatica stada serrada temporarmain.

Legenda: Prigoschin è stà il schef da la gruppa Wagner, in'armada privata en servetsch dal stadi russ. Keystone

Fanadur: armas atomaras e mercenaris en Belarus

• La Pologna è inquietada davart ils moviments da la gruppa da Wagner en il Belarus, quai ha ditg il primminister da la Pologna Mateusch Morawiezki. La Pologna saja en possess da l'infurmaziun che dapli che 100 schuldada da la gruppa Wagner saja en moviment direcziun Grudno en il nord dal Belarus, prest al cunfin cun la Pologna. Uschia vegnia la situaziun al cunfin anc pli privlusa. La gruppa Wagner è suenter la revolta malgartegiada en la Russia, vegnida dischloccada en il Belarus ed è staziunada al cunfin da la Pologna.
• La chapitala russa Moscau è pliras giadas vegnida attatgada cun dronas. Indicaziuns uffizialas davart donns u responsabladads per las attatgas na datti betg.
• L’Ucraina na dastga betg pli exportar graun da ports en la Mar Naira. La Russia haja sistì la cunvegna vertenta. Silsuenter hai dà pliras attatgas or da l'aria sin la citad da port ucranaisa Odessa.
• Paucs dis avant la conferenza al spitg da la Nato en Lituania, conferma il president dal Belarus ch'armas atomaras russas sajan staziunadas en ses stadi. Il dumber n'ha Aleksander Lukaschenko betg numnà, scriva l'agentura da novitads statala Belta.

Zercladur: mir da serra siglientà

• La fin d'emna hai dà ina curta revolta en Russia. Truppas da l'organisaziun da mercenaris Wagner èn marschadas vers Moscau. Avant ch'ils mercenaris èn arrivadas a Moscau è gartegiada ina cunvegna tranter Wladimir Putin e Jewgeni Prigoschin – il manader da la gruppa Wagner.

• Ils Stadis Unids han empermess ulteriur sustegn a l’Ucraina. La regenza americana ha annunzià in pachet militar da var 300 milliuns dollars. Quel cumpiglia tranter auter, muniziun per differents sistems d’armas. Tenor atgnas indicaziuns han ils Stadis Unids enfin lura furnì agid militar a l’Ucraina per 38 milliardas dollars.
• Suenter in'attatga russa datiers da la citad gronda ucranaisa Dnipro han gidanters chattà la bara d'ina mattetta da dus onns. Or da las ruinas hajan ins plinavant salvà 22 persunas blessadas, tranter quellas tschintg uffants.
• En l'Ucraina èn dieschmillis da persunas pertutgadas d'inundaziuns suenter ch'in mir da serra vi dal flum Dnepr è vegnì siglientà. Radund 16'000 persunas sajan vegnidas evacuadas, uschia la regenza ucranaisa. Quella fa responsablas truppas russas per la destrucziun dal mir da serra en la regiun da Cherson che vegn controllada da la Russia.

01:49

video

Mir da serra destruì en la regiun da Cherson

Or da Tagesschau dals 06.06.2023.

laschar ir. Durada: 1 minuta 49 Secundas.

• Suenter che l'Ucraina ha cumenzà sia offensiva cunter la Russia ha il president Wolodimir Selenski annunzià emprims progress. L'Ucraina ha gì annunzià che sia armada haja reconquistà plirs vitgs, cunzunt en l'ost dal pajais.

02:31

video

Or da la «Tagesschau»: l'offensiva ucranaisa

Or da Tagesschau dals 12.06.2023.

laschar ir. Durada: 2 minutas 31 Secundas.

• En vista a l’invasiun da la Russia ha il president ucranais Wolodimir Selenski pretendì ina giada dapli che ses pajais daventia tant pli spert in stadi commember da la NATO. El haja discutà cun il president da la Pologna, Andrzej Duda davart ina lingia communabla per l’inscunter da la NATO il fanadur a Vilnius en la Lituania.
• Suenter ils discurs a Kiev è ina delegaziun africana er s'engaschada tar il schef dal Kreml Wladimir Putin per contractivas tranter las duas partidas da guerra. Putin n'ha però mussà nagina prontadad per far concessiuns. Ordavant aveva gia il president ucranais Wolodimir Selenski refusà contractivas cun Moscau.

Matg: Las pli intensivas attatgas cun dronas dapi che la guerra ha cumenzà

• La Russia ha attatgà miras en l’entira Ucraina. A Kiev sajan pliras persunas vegnidas blessadas e tocca da dronas sajan dadas sin ina chasa. En tut haja la defensiun da l’aria sajettà giu 30 dronas sur la chapitala. Er saja la citad da port Odessa vegnida attatgada. Là haja ars in magasin da mangiativas, uschia las autoritads localas en il sid dal pajais.
• La Germania ha empermess a l'Ucraina ulteriuras furniziuns dad armas en la valur da 2,7 milliardas euros. Tranter auter èsi previs da furnir ulteriurs 20 chars armads da grenadiers dal tip Marder, 30 panzers Leopard e quatter sistems da defensiun cunter aviuns.
• En la citad da Bachmut han las truppas ucranaisas registrà ulteriurs success. Quai ha communitgà la vice-ministra da la defensiun. La situaziun è dentant restada tendida.
• En l'Ucraina è l'ovra atomara da Saporischja puspè vegnida colliada cun la rait electrica externa. La raschun per l'interrupziun saja stà in fieu en in implant d'electricitad en la citad da Saporischja. Sinaquai han ins stuì utilisar generaturs da diesel per ils sistems da sfradentar. L'ovra atomara a Saporischja è vegnida controllada da truppas russas cun persunal ucranais.
• La citad da Kiev è danovamain vegnida attatgada ord l'aria. Tenor l'aviatica ucranaisa sa tractia da las pli intensivas attatgas cun dronas dapi che la guerra ha cumenzà. La gronda part da las passa 50 uschenumnadas dronas da camicaze fabritgadas en l'Iran sajan vegnidas sajettadas giu.

Legenda: Chasa donnegiada suenter attatgas or da l'aria. Keystone

Avrigl: NATO ha furnì 230 panzers a l'Ucraina

• La Russia staziunescha sias armas atomaras en il Belarus tenor indicaziuns uffizialas als cunfins cun territori da la NATO. Las armas gidian da garantir la segirezza, ha ditg l'ambassadur russ en la televisiun belarussa.
• En ils Stadis Unids da l'America èn vegnids publitgads documents secrets da l'armada. I sajan apparentamain documents dal servetsch d’infurmaziun CIA e dal Pentagon davart la guerra d’attatga russa cunter l’Ucraina: infurmaziuns davart furniziuns d’armas, valitaziuns davart ils fatgs da guerra. Ma er detagls davart eventualas observaziuns dals Stadis Unids cunter partenaris. Il FBI ha arrestà sin quai in gardist naziunal che vegn suspectà d'avair publitgà quels documents sin la plattafurma Discord.
• La Spagna ha furnì sis dals 10 panzers empermess a l’Ucraina. I sa tractia da panzers da cumbat dal tip 2. Quels servian a l'auto-defensiun e duajan gidar a restabilir l’integritad territoriala da l’Ucraina.
• En la regiun da Cherson hajan truppas ucranaisas conquistà posiziuns a la riva ost dal flum Dnipro. Quella part dal flum era enfin ussa controllada da la Russia. Il svilup mussia che la Russia perdia la controlla en la regiun.
• La Russia ha attatgà pliras citads ucranaisas cun rachetas e dronas. Dasper la citad da Kiev sajan er vegnidas tutgadas pliras citads en il center ed en il sid dal pajais. Tar las attatgas saja vegnids mazzads plirs civilists.
• Il secretari general da la NATO, Jens Stoltenberg, ha dà enconuschent che la NATO haja furnì 230 panzers a l'Ucraina.
• Sin la Peninsla da la Crim han duas dronas tutgà in deposit da carburant. Sinaquai haja brischà sin ina surfatscha da 1'000 meters quadrats.

Mars: Relaschà in cumond d'arrest per Wladimir Putin

• Il parlament finlandais è d'accord dad ir en la NATO. El ha vuschà cun gronda maioritad per ina midada da lescha proponida da la regenza. Il president finlandais Sauli Niiniströ ha annunzià da vulair metter en vigur la lescha immediat. La Finlanda ha in lung cunfin cun la Russia.
• Energia: En connex cun las attatgas cun rachetas sin las citads ucranaisas Charkiv, Odessa e Kiev èn pliras regiuns els pajais stadas senza forza electrica. L’attatga sin l’infrastructura ha manà tar ina interrupziun da la colliaziun cun l’ovra atomara Saporischschja. La segirezza nucleara a Saporischja en l'Ucraina saja stada en ina situaziun precara. L'electricitad per l'ovra atomara saja en quai temp vegnida sur ina lingia d'electricitad externa. Sche quella fiss vegnida donnegiada, avess quai muntà ina perdita totala dal provediment d'electricitad extern.
• Pervia da crims da guerra supponids ha la curt penala internaziunala relaschà in cumond d'arrest per Wladimir Putin, il president russ. La Russia ed er auters pajais na renconuschan dentant betg la curt penala internaziunala e lur dretg da persequitar persunas per crims.
• En l'Ucraina han ins vis in vehichel vegl dal militar svizzer – in Eagle 1. Tenor retschertgas da la NZZ ha la Svizra vendì avant passa 30 onns 36 tals Eagles al Danemarc. Lez haja dà vinavant il 2013 27 da quels ad ina firma tudestga – cun lubientscha svizra. Questa firma haja suttascrit ina decleraziun da betg exportar ils Eagles.

00:39

video

Panzers svizzers èn cumparids en l'Ucraina

Or da Tagesschau dals 23.03.2023.

laschar ir. Durada: 39 Secundas.

• L'Uniun europeica vul s'engaschar per chattar ils uffants ucranais ch'èn probablamain vegnids deportads dals Russ. Ins sappia da passa 16’000 uffants deportads. Da quels sajan turnads enfin uss be 300, ha ditg von der Leyen a Brüssel. En quest connex ha la dretgira penala internaziunala er relaschà in cumond d'arrest per il president russ Wladimir Putin. La Russia pretenda ch'ins haja mess en segirezza ils uffants avant ils cumbats.
• Wladimir Putin ha annunzià da vulair staziunar armas atomaras tacticas en il Belarus. Uschia sajan sa cunvegnidas las regenzas a Moscau e Minsk. Quai saja stà ina reacziun sin eventualas furniziuns da muniziun d'uran da la Gronda Britannia a l'Ucraina.

Favrer: Russia renviescha la Svizra sco intermediatura da pasch

• Il favrer ha la Russia communitgà ch’ella na vegnia temporarmain betg a resguardar pli la cunvegna «New Start». La cunvegna tranter la Russia ed ils Stadis Unids limitescha la producziun d'armas atomaras dals pajais. I saja ina interrupziun temporara, di il president russ, e betg ina disditga.
• Tar sia sesida extraordinaria areguard l’attatga russa sin l’Ucraina ha la radunanza plenara a New York approvà ina resoluziun. 141 dals 193 stadis commembers – tranter auter er la Svizra – han approvà la resoluziun che suttastritga er l’integritad territoriala da l’Ucraina. Sis stadis sper la Russia han refusà ella. Auters stadis s’èn abstegnids da lur vuschs, uschia er la China. La resoluziun n’è betg lianta.
• L’Agentura internaziunala da l’energia nucleara IAEA ha communitgà ch'igl haja dà passa 40 incidents en ovras atomaras en l’Ucraina dapi l’entschatta da la guerra fin il favrer 2023. Concret ha la IAEA menziunà en sia retrospectiva l’occupaziun temporara da Tschernobyl tras truppas russas, sco er la situaziun tendida enturn Saporischja, la pli gronda ovra atomara da l’Europa.
• La Russia ha renvià la Svizra sco intermediatura da pasch. L'argumentaziun è che la Svizra haja surpiglià las sancziuns dal vest cunter la Russia e na saja uschia betg pli in stadi neutral. Il cusseglier federal Ignazio Cassis aveva ditg davant l'ONU a New York che la Svizra saja adina pronta da retschaiver tuts vi d'ina maisa per lavurar per la pasch.