Prest trais onns guerra - Ina survista dals eveniments en l'Ucraina

Schaner 2025: Russia na po betg pli conduir gas tras l'Ucraina

• L'Uniun europeica ha prolungà las sancziuns encunter la Russia per sis ulteriurs mais. Quai han decis las ministras ed ils ministers da l'exteriur dals 27 stadis da l'UE. Uschia vegnia vinavant refusà a Moscau entradas per finanziar sia guerra, scriva Kaja Kallas, l'incumbensadra per l'exteriur da l'UE. Tar las sancziuns tutga in scumond da commerzi sco era mesiras per bloccar facultad da la Banca naziunala russa. Ordavant veva l'Ungaria mess en il veto encunter la prolungaziun. Entant ha il pajais però dà si sia bloccada. Sco cuntramesira survegn l'Ungaria garanzias tar il tema segirezza d'energia.
• La Russia na po betg pli conduir gas tras l’Ucraina en direcziun da l’Europa. Cunquai che la regenza a Kiev n’haja betg prolungà il contract da transit, na saja betg pli pussibel da pumpar gas tras l’Ucraina. Quai ha communitgà il concern statal russ Gazprom. L’Ucraina vul uschia impedir che la Russia emplainia sia cassa da guerra cun quests exports. Pertutgada dal stop è la Slovachia ch’ha gia smanatschà a l’Ucraina cun consequenzas. Atgnamain fiss er la Moldavia pertutgada. Dentant ha Gazprom gia ordavant franà questas furniziuns – para pervi da daivets.
• L'Ucraina ha cumenzà cun offensivas en la regiun Kursk en ils vest da la Russia, sco er attatgà la citad Engels en Russia cun dronas.
• L'Ucraina ha tenor rapports da medias da Kiew Ucraina pers l'onn 2024 radund 3'600 kilometers quadrats da ses territori, quai è bun la mesadad dal chantun Grischun. La gronda part haja l'Ucraina pers il november cura ch'ils Russ hajan quasi mintga di conquistà 20 kilometers quadrats, rapporta in blog da militar, sa referind sin material da cartas dal militar. 

December: general Igor Kirillov è vegnì mazzà

• L'Ucraina survegn ulteriuras quatter milliardas euros da l'Uniun europeica. Quai ha decis il cussegl da l'UE. I sa tractia dal segund pajament regular or dal nov program da sustegn da l'UE. Era quest pajament è sco gia l'emprim lià a refurmas. Tranter auter vegn l'Ucraina obligada da cumbatter a moda pli rigurusa la corrupziun. Cun quests daners vul l'UE che l'Ucraina possia pajar vinavant pajas e rentas. En pli duain els garantir il manaschi d'ospitals, scolas ed alloschis d'urgenza.

• Adina dapli schuldada nordcoreana cumbatta per la Russia en la regiun da cunfin Kursk. Ed er il dumber d’unfrendas nordcoreanas a la front saja gia considerabel. Quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski en ses messadi per video quotidian, senza numnar cifras concretas. Kiev renfatscha a Moscau d’escalar il conflict pli e pli.
• En la Russia è il prominent  general Igor Kirillov mort d'in attentat cun bumba a Moscau. Kirillov era schef da las truppas da defensiun cunter armas atomaras, chemicas e biologicas ABC. Il servetsch secret ucranais SBU ha pretendì d'esser responsabel per l'attatga. Kirillov saja stà in delinquent da guerra perquai ch'el haja cumandà da duvrar armas chemicas cunter schuldada ucranaisa. El saja perquai stà ina mira absolut legitima.

• Suenter la mort dad Igor Kirillov han ils investigaders russ arrestà in suspectà. I giaja per in burgais da l’Usbekistan, ha communitgà il servetsch secret russ. L’um saja vegnì recrutà da l’Ucraina per far l’attatga. Kirillov era il schef da las truppas russas per proteger dad armas atomaras, biologicas e chemicas. Tar l’attatga è mort era in collavuratur dad el.

November: agid per la Russia da la China e la Corea dal Nord

• En il territori russ Kursk al cunfin cun l’Ucraina èn arrivads var 11'000 schuldads nord-coreans. Quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski en ses messadi da video ch’el fa mintga di. Ultra da quai è el sa lamentà ch’il vest na reageschia betg. Kiev suppona ch’ils schuldads nord-coreans vegnian proximamain en acziun per la Russia en la guerra cunter l’Ucraina.

• Ils pajais dals «G7» – ils pajais industrials ils pli impurtants – rinforzan las sancziuns cunter la Russia en connex cun l'invasiun en l'Ucraina. La Russia restia l'unic obstachel per ina pasch gista e persistenta, hai num en ina decleraziun communabla. Ils «G7» vegnian a sustegnair l'Ucraina uschè ditg sco quai ch'i saja necessari.
• La Russia ha attatgà miras en tut l'Ucraina la notg passada. Perquai ch'i haja era dà attatgas en il vest da l'Ucraina haja la Pologna tramess en l'aria aviuns per defender ses spazi d'aria, scriva l'armada polaca. Era ils sistems da defensiun a terra ha l'armada polaca activà.
• La Germania parta dal fatg che la China gida la Russia cun dronas. Sco la ministra da l'exteriur tudestga Annalena Baerbock ha ditg, stoppia e vegnia quai ad avair consequenzas. L'offensiva russa cunter l'Ucraina saja er in'attatga vers la libertad en Europa e pertutgia er ils interess da tut ils stadis europeics. Il servetsch da l'exteriur da la UE ha avant confermà ch'ins examinescha actualmain ils indizis.

• La Russia ha adattà sias directivas che pertutgan il diever d'armas atomaras . Il president russ Wladimir Putin ha mess en vigur ina doctrina correspundenta. Tenor la nova doctrina smanatscha la Russia da er duvrar armas atomaras suenter ina attatga convenziunala sin la Russia u sin il Belarus.

October: Svizra furnescha vehichels per rumir minas

• La Russia planisescha da mobilisar ulteriurs 130'000 schuldads, sco quai ch'i resulta d'in decret.

• La citad Wuhledar en l'ost da l'Ucraina è vegnida conquistada da truppas russas. Quai conferma il commando da l'armada ucranaisa. Ins haja cumandà la retratga per proteger persunal e material, hai num sin Telegram. L'armada russa aveva gia pliras giadas empruvà da conquistar la citad en la regiun da Donezk en l'ost dal pajais, che valeva durant dus onns sco ferma bastiun da l'Ucraina.

• Trais vehichels per rumir minas vegnan furnids da la Svizra a l’Ucraina. La Confederaziun veglia vinavant far ses pensums, ha la presidenta da la Confederaziun Viola Amherd ditg al cumenzament da l’inscunter per rumir minas en l’Ucraina. In'interpresa svizra vegn a construir las maschinas, ella collavura stretg cun las Naziuns Unidas ed organisaziuns nunguvernamentalas. Fin il 2025 duain radund 100 talas maschinas esser en acziun en l’Ucraina, la Confederaziun prevesa da far fin il 2027 investiziuns en quest connex da 100 milliuns francs.

• La NATO va da quai anora che dapli che 600’000 schuldads russ èn vegnids mazzads u blessads enfin ussa pervi da la guerra en l'Ucraina. Avant in onn aveva la NATO anc stimà la mesadad. La Russia na saja betg abla da cuntinuar ad attatgar l'Ucraina senza sustegn da l'exteriur – ha ditg il secretari general da la NATO, Mark Rutte a Brüssel. Perquai quinta la NATO che la Corea dal Nord è entrada en guerra, ensemen cun la Russia. Rutte ha ultra da quai ditg che era la NATO haja infurmaziuns che schuldads da la Corea dal Nord sajan gia staziunads en la regiun russa Kursk.

• L’Ucraina ha prolungà il dretg da guerra e la mobilisaziun per ulteriurs 90 dis. Quai per sa defender cunter la Russia. Omaduas mesiras ha il parlament ucranais approvà. Ellas valan per entant enfin l’entschatta da favrer. Tenor l’agentura da novitads AFP vul l’ Ucraina engrondir l’armada per var 160’000 schuldads cun la mobilisaziun. Quai haja il secretari dal cussegl da segirezza naziunal annunzià en il parlament.

Settember: Prest la proxima conferenza da pasch?

• Il president american Joe Biden ha beneventà il president ucranais Wolodimir Selenski a Washington. Biden ha empermess a l'Ucraina il sustegn dals Stadis Unids – ussa ed era en l'avegnir. La Russia na gudognia betg, uschia Biden.
• Il minister da l’exteriur Ignazio Cassis ha appellà al dialog cun la Russia. La conferenza da pasch il zercladur sin il Bürgenstock haja gidà a reducir bloccadas. Uss stoppia dar ulteriurs pass en direcziun pasch, ha ditg Cassis en il Cussegl da segirezza da l’ONU a New York. Cassis ha cun quai tschernì auters pleds che schefs d'auters pajais. Da la vart dals Stadis Unids ubain la Frantscha hai surtut dà ferma critica envers la Russia e tut ils pajais che sustegnan ella. Era Wolodimir Selenksi è sceptic envers tractativas da pasch.
• Ad in segund inscunter suprem davart l'Ucraina na vul la Russia betg participar. Quai ha annunzià ina pledadra dal ministeri da l'exteriur russ. Suenter l'emprim inscunter suprem davart l'Ucraina sin il Bürgenstock en Svizra vul il president ucranais Wolodimir Selenski far in inscunter da successiun. Sin il segund inscunter suprem duai ir per las medemas finamiras sco tar l'emprim, il plan da pasch da Selenski. La Russia taxescha quest plan sco ultimatum per la capitulaziun. La Russia saja dentant pronta da discutar propostas seriusas, di la pledadra.
• La Germania furnescha ulteriuras armas a l'Ukraina. Tenor il minister da defensiun tudestg Boris Pistorius furnescha la Germania 12 ulteriuras aubizas en la valita da 150 milliuns euros per la defensiun cunter la Russia. Sis da questas vegnian furnidas anc quest onn. Actualmain discuteschan ils alliads da l'Ucraina puspè, co gidar. Quai tar in inscunter en il center militar a Ramstein. Per l'emprima giada fa er il president ucranais Wolodimir Selenski part da l'inscunter.

Avust: Ucranais sin terren russ

• L'Ucraina ha lantschà in'offensiva sur cunfin sin la regiun da Kursk. Suenter paucs dis controlleschia l'Ucraina fingia pli che milli kilometers quadrat, dapli che 100 vitgs sajan vegnids conquistads. Il president da l'Ucraina Wolodimir Selenski ha ditg che cun l'offensiva en la regiun da Kursk giaja per flaivlentar a moda durabla l'armada russa. Cun avanzar en la regiun da Kursk en la Russia ha l'armada ucranaisa destruì in'impurtanta punt ed uschia interrut ina ruta da provediment per las truppas russas. Medias indigenas rapportan che passa 30 vischinadis sajan isolads dal rest dal mund.
• Pervi da questa offensiva han las autoritads russas proclamà il stadi d’urgenza. Millis d’abitants sajan en fugia. Wolodimir Selenski laschia elavurar in «plan umanitar» La Russia n'ha anc betg prendì posiziun.
• La Russia ha para attatgà massivamain l’Ucraina cun rachetas, missils da cruschada e dronas. Observaturs a Kiev discurran d'ina da las pli grondas attatgas or da l’aria dapi che la guerra ha cumenzà avant dus onns e mez. Explosiuns èn vegnidas annunziadas or da regiuns en il vest ed il sid da Kiev. Pervi da las fermas attatgas russas sin l'infrastructura d'energia ha l'Ucraina stuì prender davent da la rait per in temp quatter ovras atomaras. En consequenza han pliras regiuns e citads er pli savens interrupziuns dal current electric
• L'Ucraina po daventar commembra dal tribunal penal internaziunal a Den Haag. Il parlament ucranais haja approvà la cunvegna correspundenta, ha declerà in pledader dal parlament. Sco commembra dal tribunal penal internaziunal haja l'Ucraina dapli pussaivladads da chastiar la Russia per crims da guerra, uschia il pledader plinavant.

Fanadur: barats e sustegn

• Il biro da la «Fondation suisse de déminage (FSD)» a Charkiw è la mesemna damaun vegnida tutgada d’ina racheta. Tenor la fundaziun svizra na sajan naginas persunas vegnidas blessadas ubain cuppadas. Igl haja dentant dà gronds donns vid la chasa, sco er vid il equipament ed ils vehichels. Actualmain sa fa la fundaziun in maletg da la situaziun. Sco che la fundaziun scriva, mussia quest cass quant privlus che la situaziun en l'Ucraina è. La lavur umana en lieus da conflicts saja difficil.
• L'Ucraina e la Russia han barattà 190 praschuniers da guerra. I sa tractia da schuldada da l'armada, da la garda naziunala e da la guardia da cunfin, ha il president ucranais Wolodimir Selenski scrit sin Telegram. Blers dals umens èn stads passa in onn en ils mauns russ. Il ministeri da defensiun russ a confermà il barat da mintgamai 95 schuldads. Omaduas varts menziuneschan ch'ils Emirats Arabs Unids an intermedià il barat.
• Mo bun in terz da la populaziun da l'Ucraina è strictamain cunter contractivas da pasch cun la Russia. Quai demussa ina enquista represchentativa ch'è vegnida fatga, passa dus onns suenter che la Russia ha attatgà l'Ucraina. En il medem mument renviescha la gronda part da las persunas dumandadas las cundiziuns che Putin tschenta per ch'i dettia pasch tranter ils dus pajais vischins.
• La NATO sustegna l’Ucraina l’onn che vegn cun almain 40 milliardas euros. A quai sajan sa cunvegnids ils stadis commembers da l'allianza da defensiun tar lur inscunter suprem a Washington. Plinavant vulan ins anc questa stad furnir aviuns da cumbat dal tip F-16 al'Ucraina. Els vegnian dals Pajais Bass, la Belgia, il Danemarc e la Norvegia.

Zercladur: Conferenza da pasch

• Mez Zercladur ha gì lieu la conferenza da pasch sin il Bürgenstock en Sutsilvania. Numerus presidents e presidentas da differents pajais – surtut dal vest – èn sa scuntrads per discuttar davart il futur da l'Ucraina ed il conflict. La conferenza è ida a fin cun ina decleraziun finala. Quella han 84 da radund 100 delegaziuns suttascrit. Betg sa cunvegnidas èn las delegaziuns davart la dumonda, cura e co che la Russia vegnia cumpigliada en ils discurs. Sco la presidenta da la Confederaziun Viola Amherd ha ditg en ses pled final, saja entant gartegià da sa cunvegnir a visiuns communablas.

• Quest mais cumenzan emprimas tractativas cun l'Ucraina e Moldau che vulan entrar en l'Uniun europeica. Ils discurs vegnan organisads a l'ur d'in inscunter dals ministers da l'UE a Luxemburg. Las tractativas sco talas vegnan dentant a cumenzar pir, cur che l'UE ha valità las numerusas refurmas ch'èn colliadas per pudair entrar l'UE. Il prim minister ungarais Viktor Orban è s'exprimì critic envers ils discurs.
• Putin visita Kim Jong Un. Igl è l'emprima giada dapi passa 20 onns ch'el viagia en la Corea dal Nord. La Russia ha stretgas relaziuns cun il pajais isolà ch'ha ambiziuns nuclearas. Tenor enconuschientschas dal vest furnescha la Corea dal Nord muniziun a la Russia per la guerra cunter l'Ucraina. Il settember passà aveva Kim Jong Un fatg ina da sias raras visitas en l'exteriur ed era stà en Russia.
• Ils stadis G7 han decis in pachet d'agid da 50 milliardas dollars per l'Ucraina. Quai curt suenter che l'inscunter suprem dals 7 gronds stadis industrials dal vest ha cumenzà. Ils daners vegnan per part finanziads cun daners dal stadi russ ch'èn vegnids bloccads. Questa summa munta a bun 280 milliardas dollars. Ils stadis èn cunquai sa cunvegnids ad ina decisiun da principi.

Matg: Preparaziuns per la conferenza da pasch en Svizra

• Las preparaziun per la conferenza da pasch en Svizra han cumenzà: envidà èn passa 160 delegaziuns a la conferenza da pasch per l’Ucraina. Ella ha lieu ils 15 e 16 da zercladur sin il Bürgenstock. Gia cler è che la Russia na vegn betg ad esser da la partida. Il president ucranais Wolodimir Selenski insista ch'il president american Joe Biden vegnia a la conferenza da pasch, planisada en la Svizra. In inscunter senza il president american muntassi in avantatg per il president russ Wladimir Putin ch'aja dà il cumond d'attatgar l'Ucraina il favrer 2022.
• Il president russ Wladimir Putin ha visità il Belarus. Planisads eran discurs cun il potentat Alexander Lukaschenko. Tenor indicaziuns uffizialas vai surtut per dumondas da segirezza. Il Belarus vala sco allià il pli stretg da la Russia.
• La Russia ha cumenzà datiers da l'Ucraina cun in manever militar per exercitar il diever d'armas atomaras tacticas. Quai ha il ministeri da defensiun russ communitgà. Er il pajais allià – il Belarus – vegnia a sa participar als exercizis. Las reacziuns sin tut il mund èn criticas.
• A l’armada ucranaisa manca la schuldada e la morala saja manglusa, quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski en in’intervista cun l’agentura da novitads franzosa AFP. Reservas stoppian puspè vegnir emplenidas. Plinavant dovria l’Ucraina dapli defensiun da l’aria. Il mument haja ella mo in quart da quai ch’ella duvrass per pudair sa defender a moda effizienta cunter las attatgas russas, uschia Selenski.
• Er quest mais han adina puspè sustegnì differents pajais l'Ucraina cun armas, raps ed infrastructura. Tranter auter han ils Stadis Unids, la Germania, Frantscha e pajais vaschins da l'Ucraina tramess agid.

Avrigl: Selenski pretenda dapli sustegn

• La Russia ha intensivà las attatgas sin la rait da trens en l'Ucraina. Tenor l'Ucraina saja la finamira d'uschia bloccar l'agid militaric dal vest. Plinavant hai dà tschintg attatgas da dronas russas en la citad da Charkiw – en l'ost da l'Ucraina – cun quatter unfrendas.
• Ils Stadis Unids da l'America han approvà in pachet d'agid da 61 milliardas dollars per l'Ucraina. Tenor Biden duai il material militar vegnir tramess uschè svelt sco pussaivel. Era La cumissiun da l'Uniun europeica ha deliberà 1,9 milliardas euros. Ils daners derivan dal program d'agid da l'UE che cumpiglia 50 milliardas euros.
• Ils ministers da defensiun da l'allianza militara Nato ed ils stadis G-7 han suenter in inscunter da crisa cun il president ucranais Wolodimir Selensky empermess da furnir dapli sistems per la defensiun cunter attatgas or da l'aria. Selenski aveva plinavant pretendì sancziuns pli rigurusas cunter la Russia, perquai che lezza vegnia anc adina tar cumponentas impurtantas per producir rachetas e dronas che fissan atgnamain suttamessas a las sancziuns dal vest.
• Er il davos reactur da l'ovra atomara da Saporischja en l'Ucraina – la pli gronda ovra atomara da l'Europa – è vegnì sfradentà. Dapi il cumenzament da la guerra è l'ovra atomara sut controlla russa adina puspè vegnida attatgada. La tema d'ina catastrofa atomara era creschida pli e pli.

Mars: Sustegn per l'Ucraina cun daners russ

• La Russia ha danovamain attatgà parts d'infrastructura critica en il center ed il vest da l’Ucraina. Dronas e rachetas hajan donnegià pliras ovras electricas. Plinavant hai puspè dà attatgàs pli massivas sin la chapitala Kiev.
• Il parlament svizzer ha incumbensà il Cussegl federal da s'engaschar sin nivel internaziunal che daners statals russ pon vegnir utilisads per la reconstrucziun da l'Ucraina. Ils schefs da stadi da l’UE han decis da cumprar armas per l’Ucraina cun il gudogn sin daners bloccads da la banca centrala russa – fin a trais milliardas euros ad onn possian ins uschia impunder per l’Ucraina. La Russia ha condemnà a moda vehementa questas decisiuns.
• La Svizra ha tramess per l'emprima da quest onn rauba d'agid per totalmain 900'000 francs en l'Ucraina, ha il ministeri da l'exteriur scrit. Plinavant ha l'Uniun europeica pajà ora a l'Ucraina 4,5 milliardas euros daners d'agid. Quels daners derivan dal program d'agid da quatter onns da total 50 milliardas euros – 33 milliardas da quels èn in emprest. Er il cussegl executiv dal fond IWF ha dà liber in credit da 880 milliuns dollars. I saja l’emprim credit che l’IWF ha concedì ad in pajais che sa chatta en guerra.
• Papa Franzestg ha appellà d'entrar en tractativas en la guerra da la Russia en l'Ucraina. Senza numnar ni l'Ucraina ni la Russia ha el ditg, ch'ins stoppia avair il curaschi da contrahar sch'ins vesia ch'ins saja battì – i saja d'agir, avant ch'i vegnia anc mender.

Favrer: dus onns dapi l'invasiun russa

• L'anteriur cusseglier federal Alain Berset è viagià en l'Ucraina. Curt avant il termin da dus onns dapi che la Russia ha attatgà il pajais è Berset arrivà a Kiev. L'ambassada svizra ha annunzià sin X ch'il coc dal viadi saja la rolla dal Cussegl da l'Europa tar il sustegn da l'Ucraina. Alain Berset candidescha sco secretari general dal Cussegl da l'Europa. Il Departament federal per affars exteriurs sustegna la candidatura.
• Dapi il cumenzament da l'offensiva russa en l'Ucraina èn vegnids donnegiads dapli che 340 bains culturals en l'Ucraina ha communitgà l'UNESCO a Paris. Donnegià fitg ferm saja per exempel la catedrala en la citad veglia Odessa che tutga tar il Patrimoni cultural mundial. Las expertas ed ils experts quintan ch'ils donns vi da structuras culturalas e turisticas muntan a total 3,5 milliardas dollars.
• La Russia ha tenor indicaziuns ucranaisas duvrà per l'emprima giada ina racheta supersperta dal tip «Zirkon». Quai resultia d'ina analisa provisorica dals fragments dad in'attatga da rachetas avant in'emna, scriva il manader d'in institut da perscrutaziun ucranais sin Telegram. La Russia n'ha betg reagì sin il rapport. La racheta Zirkon po sgular fin a 1'000 kilometers e nov giadas pli spert ch'il tun ed è uschia pli greva da tschiffar.
• Il parlament ucranais prolunghescha il dretg da guerra e la mobilisaziun ch'ins aveva decretà suenter l'offensiva russa per ulteriurs 90 dis. Per ils projects da lescha dal president Wolodimir Selenski hajan mintgamai vuschà ina clera maioritad da dus terzs, sco plirs deputads communitgeschan. Las mesiras valan cunquai ussa fin mez matg. L'Ucraina cumbatta ussa gia dapi prest dus onns encunter l'invasiun russa.

Schaner: trams, ma nagins F-16

• La Svizra trametta trams che na vegnan betg pli duvrads en l'Ucraina. I sa tracta da vehichels da las citads da Berna e Turitg. Ils vehichels èn vegnids preschentads a Berna. Il transport en il pajais da guerra organisescha il secretariat statal per economia SECO, sco era la scolaziun dals emploiads dals manaschis da traffic ucranais. La Svizra aveva tramess gia tranter il 2007 ed il 2011 trams che n'eran betg pli vegnids duvrads en Svizra en l'Ucraina. Quels duain anc restar en funcziun tranter 15 e 20 onns.
• La furniziun dals emprims aviuns da cumbat F-16 dal Danemarc a l'Ucraina sa retardescha. La stad aveva la ministra danaisa Mette Frederiksen ditg ch'ils F-16 vegnian furnids per la midada da l'onn. Il ministeri da defensiun danais spetgia ussa che las sis maschinas empermessas possian vegnir furnidas il segund quartal 2024, scriva la gasetta danaisa «Berlingske». La raschun per il retard saja ch'intginas cundiziuns en connex cun sgular ils F-16 en l'Ucraina na sajan anc betg ademplidas.

December: ulteriurs pachets d'agid e dapli armas

• La Gronda Britannia ha entant empermess a l'Ucraina da furnir ulteriuras armas. Sco quai ch'il minister da defensiun britannic ha communitgà veglia la Gronda Britannia sustegnair l'Ucraina cun 200 rachetas per sa defender cunter aviuns.
• La regenza americana metta a disposiziun ulteriur agid militar a l'Ucraina. Quai en l'autezza da 250 milliuns dollars sco il ministeri da l'exteriur american communitgescha. I saja l'ultim pachet per quest onn. Co ch'i va vinavant cun l'agid american per l'Ucraina è però avert. Mez december aveva la Chas'alva communitgà ch'ils meds approvads sajan duvrads si fin la fin da l'onn. Il parlament sa dispita da dar liber ulteriurs meds. Ils republicans pretendan sco cuntramesira che la politica d'asil en ils Stadis Unids daventia pli restrictiva.
• L'Ucraina ha tenor atgnas indicaziuns augmentà fermamain sia producziun dad armas – quai malgrà las attatgas ord l'aria permanentas da la Russia. Il 2023 hajan ins augmentà la producziun per il traidubel, uschia il ministeri per las industrias strategicas. Bun in terz da l'augment economic da 4,9% saja vegnì generà entras las interpresas d'armaziun. Tut en tut sajan radund 300'000 persunas occupadas en las bun 500 interpresas per gronda part privatas. L'Ucraina po ord vista dal president Wolodimir Selenski daventar en l'avegnir in dals pli gronds producents d'armaziun dal mund.
• La Svezia sustegna l'Ucraina cun in pachet d'agid da radund 113 milliuns francs. Sco quai che la regenza svedaisa fa a savair duai il pachet d'agid vegnir a dabun a la populaziun civila da l'Ucraina. Tranter auter duain ils daners vegnir duvrads per energia, per victualias e per tschalers da protecziun en scolas.
• Il senat dals Stadis Unids ha bloccà novs agids finanzials da milliardas per l'Ucraina e per l'Israel. Il pachet da passa 110 milliardas dolars n'ha betg survegnì las 60 vuschs necessarias. Tut ils republicans en il senat han votà cun Na. Avant aveva il president dals Stadis Unids Joe Biden appellà als republicans e declerà ch'ins na dastgia betg laschar gudagnar Putin. Ils republicans ed ils democrats sa dispitan gia dapi mais pervia dal agid finanzial per l'Ucraina. Tenor la regenza americana tanschan ils daners empermess fin uss anc fin la fin da l'onn.

November: Alain Berset sin visita en l'Ucraina

• Il president da la Confederaziun Alain Berset è arrivà ì en l’Ucraina. El saja arrivà cun il tren en in lieu da la periferia da la chapitala Kiev, rapporta l’agentura da novitads Keystone / SDA. La visita n’era betg vegnida annunziada. El ha entupà il president ucranais Wolodimir Selenski. Ils temas sajan, tranter auter, il sustegn da la Svizra a lunga vista per l’Ucraina e las consequenzas da la guerra russa. Ultra da quai prendia el part ad in inscunter davart ils exports da graun ucranais.
• La cumissiun europeica propona da cumenzar discurs d'adesiun cun l'UE. Avant l'emprima runda da discurs duai l'Ucraina dentant anc finir las refurmas ch'ella ha gia cumenzà. Quai pretenda la cumissiun en in rapport correspundent.
• La proposta vala per las scheffas ed ils schefs dals stadis commembers da l'UE. Quels ston la fin decider davart ils discurs da negoziar l'adesiun.
• I saja in «di historic», ha la presidenta da la cumissiun europeica Ursula von der Leyen ditg. In sumegliant status ha en il rapport er la Moldavia survegnì. La Georgia possia tut tenor survegnir il status d'in candidat per discurs d'adesiun.
• Gia il fanadur 2022 ha l'Ucraina gì il status d'in pajais da candidat. Il proxim pass saja dentant pir pussaivel sche l'Ucraina ademplescha a set cundiziuns. I va tranter auter per che l'Ucraina cuntrafetschia pli fitg a corrupziun, protegia minoritads e diminuescha l'influenza d'oligarchs ed oligarchas.

October: daners da donaziun – attatgas cuntinueschan

• La Russia e l'Ucraina èn tenor il pussant bieloruss Alexander Lukaschenko a la front en ina situaziun da patt e ston negoziar davart ina fin dal conflict. «I dat problems avunda da tuttas duas varts ed en general è la situaziun ussa bloccada seriusamain: nagin na po far insatge e rinforzar u promover sia posiziun en moda substanziala», ha ditg Lukaschenko en in video ch'è vegnì publitgà sin la pagina d'internet da l'agentura da novitads statala Belta dal Belarus. «Nus stuain ans metter vi da la maisa da tractativas e vegnir tar ina cunvegna», uschia Lukaschenko vinavant.
• L’Ucraina dovra dapli agid militar per pudair sa defender meglier cunter attatgas russas or da l’aria. Quai ha ditg il president ucranais Wolodimir Selenski en ses messadi per video quotidian. El è sa referì sin l’attatga sin la regiun Chmelnyzkyi en il vest dal pajais. Tenor indicaziuns uffizialas èn 16 persunas vegnidas mazzadas da l’attatga cun dronas. En pli haja l’explosiun donnegià in bajetg datiers d’ina ovra atomara – quai ha confermà l’Agentura internaziunala da l’energia nucleara IAEA. Il manaschi na saja betg vegnì interrut. L’incident suttastritgia quant precara che la situaziun da la segirezza nucleara en l’Ucraina saja – ha ditg il schef da l’IAEA.
• Ils cumbats tranter l'Ucraina ed ils invasurs russ cuntinueschan en il sid ed en l'ost dal pajais. Tenor las duas partidas da guerra hai dà questa fin d'emna attatgas da tuttas duas varts sin posiziuns ostilas.
• Il president american Joe Biden vul pledar dapli daners per gidar l'Ucraina. En tut vai per 61 milliardas dollars. La chombra gronda, il congress american, sto anc approvar quai credit. Quella è dentant bloccada perquai ch'i manca il manader da la chombra, l'uschenumnà Speaker.
• Uschè bleras donaziuns sco l'onn passà, numnadamain 2,5 milliardas francs – n'han ins anc mai registrà en Svizra. Cunzunt il succurs per l'Ucraina haja manà a quest record – communitgescha l'organisaziun Zewo, che certifitgescha organisaziuns che rimnan daners. Var in sisavel da las donaziuns èn stadas per l'Ucraina. En tut hai dà 30% dapli donaziuns, per l'agid en l'exteriur. Stagnadas èn percunter las donaziuns per fatgs socials e la sanadad en Svizra – sco i ha num en la communicaziun.

Settember: tribunal spezial per crims da l'aggressiun cunter l'Ucraina

• Ils Stadis Unids sustegnan l'Ucraina cun in ulteriur pachet d'agid militar da 325 milliuns francs, sco il president Joe Biden ha annunzià suenter ses inscunter cun il president ucranais Wolodimir Selenski. Il pachet d'agid vegnia a gidar l'Ucraina tar la defensiun da l'aria durant l'enviern. Entant è la probabilitad per dapli daners per l'Ucraina dals Stadis Unids vegnida pli pitschna. Ed en la populaziun èn, tenor ina enquista actuala da «CNN», 55% encunter ulteriur sustegn per l'Ucraina.
• La Svizra sustegn l'idea d'in tribunal spezial per ils crim da l'aggressiun cunter l'Ucraina. Quai ha ditg il cusseglier federal Ignazio Cassis a New York a chaschun d'in inscunter davart il statut da fundaziun da la curt penala internaziunala.
• Il Tribunal penal internaziunal ha tenor atgnas indicaziuns avert in biro en la chapitala Kiev. Quel duaja gidar a sclerir crims da guerra supponids che la Russia haja commess. Quai rapporta l’agentura da novitads tudestga DPA. La primavaira aveva il Tribunal penal internaziunal a Den Haag decretà in cumond d’arrest internaziunal cunter il president russ Wladimir Putin pervi da crims da guerra supponids. Tant la Russia, sco er la China ed ils Stadis Unids na renconuschan betg quest tribunal.

Avust: mort da Prigoschin

• Il schef da la truppa da mercenaris Wagner, Jewgeni Prigoschin, è mort: En il nordvest da Moscau è in jet privat cun 10 persunas a bord crudà giu. Tenor l'autoritad russa per la segirezza da sgol è era Prigoschin stà sin la glista da passagiers. Las autoritads russas han confermà uffizialmein la mort dal sche da la truppa Wagner.
• La chapitala russa Moscau è danovamain vegnida attatgada cun dronas. Quai ha communitgà il president da la citad via Telegram. La defensiun da l’aria haja sajettà giu pliras dronas. Ina drona haja dentant donnegià la fatschada d’ina chasa auta. Indicaziuns uffizialas davart persunas blessadas na datti betg. Tenor l'agentura da novitads Tass è la plazza aviatica stada serrada temporarmain.

Fanadur: armas atomaras e mercenaris en Belarus

• La Pologna è inquietada davart ils moviments da la gruppa da Wagner en il Belarus, quai ha ditg il primminister da la Pologna Mateusch Morawiezki. La Pologna saja en possess da l'infurmaziun che dapli che 100 schuldada da la gruppa Wagner saja en moviment direcziun Grudno en il nord dal Belarus, prest al cunfin cun la Pologna. Uschia vegnia la situaziun al cunfin anc pli privlusa. La gruppa Wagner è suenter la revolta malgartegiada en la Russia, vegnida dischloccada en il Belarus ed è staziunada al cunfin da la Pologna.
• La chapitala russa Moscau è pliras giadas vegnida attatgada cun dronas. Indicaziuns uffizialas davart donns u responsabladads per las attatgas na datti betg.
• L’Ucraina na dastga betg pli exportar graun da ports en la Mar Naira. La Russia haja sistì la cunvegna vertenta. Silsuenter hai dà pliras attatgas or da l'aria sin la citad da port ucranaisa Odessa.
• Paucs dis avant la conferenza al spitg da la Nato en Lituania, conferma il president dal Belarus ch'armas atomaras russas sajan staziunadas en ses stadi. Il dumber n'ha Aleksander Lukaschenko betg numnà, scriva l'agentura da novitads statala Belta.

Zercladur: mir da serra siglientà

• La fin d'emna hai dà ina curta revolta en Russia. Truppas da l'organisaziun da mercenaris Wagner èn marschadas vers Moscau. Avant ch'ils mercenaris èn arrivadas a Moscau è gartegiada ina cunvegna tranter Wladimir Putin e Jewgeni Prigoschin – il manader da la gruppa Wagner.

• Ils Stadis Unids han empermess ulteriur sustegn a l’Ucraina. La regenza americana ha annunzià in pachet militar da var 300 milliuns dollars. Quel cumpiglia tranter auter, muniziun per differents sistems d’armas. Tenor atgnas indicaziuns han ils Stadis Unids enfin lura furnì agid militar a l’Ucraina per 38 milliardas dollars.
• Suenter in'attatga russa datiers da la citad gronda ucranaisa Dnipro han gidanters chattà la bara d'ina mattetta da dus onns. Or da las ruinas hajan ins plinavant salvà 22 persunas blessadas, tranter quellas tschintg uffants.
• En l'Ucraina èn dieschmillis da persunas pertutgadas d'inundaziuns suenter ch'in mir da serra vi dal flum Dnepr è vegnì siglientà. Radund 16'000 persunas sajan vegnidas evacuadas, uschia la regenza ucranaisa. Quella fa responsablas truppas russas per la destrucziun dal mir da serra en la regiun da Cherson che vegn controllada da la Russia.

• Suenter che l'Ucraina ha cumenzà sia offensiva cunter la Russia ha il president Wolodimir Selenski annunzià emprims progress. L'Ucraina ha gì annunzià che sia armada haja reconquistà plirs vitgs, cunzunt en l'ost dal pajais.

• En vista a l’invasiun da la Russia ha il president ucranais Wolodimir Selenski pretendì ina giada dapli che ses pajais daventia tant pli spert in stadi commember da la NATO. El haja discutà cun il president da la Pologna, Andrzej Duda davart ina lingia communabla per l’inscunter da la NATO il fanadur a Vilnius en la Lituania.
• Suenter ils discurs a Kiev è ina delegaziun africana er s'engaschada tar il schef dal Kreml Wladimir Putin per contractivas tranter las duas partidas da guerra. Putin n'ha però mussà nagina prontadad per far concessiuns. Ordavant aveva gia il president ucranais Wolodimir Selenski refusà contractivas cun Moscau.

Matg: Las pli intensivas attatgas cun dronas dapi che la guerra ha cumenzà

• La Russia ha attatgà miras en l’entira Ucraina. A Kiev sajan pliras persunas vegnidas blessadas e tocca da dronas sajan dadas sin ina chasa. En tut haja la defensiun da l’aria sajettà giu 30 dronas sur la chapitala. Er saja la citad da port Odessa vegnida attatgada. Là haja ars in magasin da mangiativas, uschia las autoritads localas en il sid dal pajais.
• La Germania ha empermess a l'Ucraina ulteriuras furniziuns dad armas en la valur da 2,7 milliardas euros. Tranter auter èsi previs da furnir ulteriurs 20 chars armads da grenadiers dal tip Marder, 30 panzers Leopard e quatter sistems da defensiun cunter aviuns.
• En la citad da Bachmut han las truppas ucranaisas registrà ulteriurs success. Quai ha communitgà la vice-ministra da la defensiun. La situaziun è dentant restada tendida.
• En l'Ucraina è l'ovra atomara da Saporischja puspè vegnida colliada cun la rait electrica externa. La raschun per l'interrupziun saja stà in fieu en in implant d'electricitad en la citad da Saporischja. Sinaquai han ins stuì utilisar generaturs da diesel per ils sistems da sfradentar. L'ovra atomara a Saporischja è vegnida controllada da truppas russas cun persunal ucranais.
• La citad da Kiev è danovamain vegnida attatgada ord l'aria. Tenor l'aviatica ucranaisa sa tractia da las pli intensivas attatgas cun dronas dapi che la guerra ha cumenzà. La gronda part da las passa 50 uschenumnadas dronas da camicaze fabritgadas en l'Iran sajan vegnidas sajettadas giu.

Avrigl: NATO ha furnì 230 panzers a l'Ucraina

• La Russia staziunescha sias armas atomaras en il Belarus tenor indicaziuns uffizialas als cunfins cun territori da la NATO. Las armas gidian da garantir la segirezza, ha ditg l'ambassadur russ en la televisiun belarussa.
• En ils Stadis Unids da l'America èn vegnids publitgads documents secrets da l'armada. I sajan apparentamain documents dal servetsch d’infurmaziun CIA e dal Pentagon davart la guerra d’attatga russa cunter l’Ucraina: infurmaziuns davart furniziuns d’armas, valitaziuns davart ils fatgs da guerra. Ma er detagls davart eventualas observaziuns dals Stadis Unids cunter partenaris. Il FBI ha arrestà sin quai in gardist naziunal che vegn suspectà d'avair publitgà quels documents sin la plattafurma Discord.
• La Spagna ha furnì sis dals 10 panzers empermess a l’Ucraina. I sa tractia da panzers da cumbat dal tip 2. Quels servian a l'auto-defensiun e duajan gidar a restabilir l’integritad territoriala da l’Ucraina.
• En la regiun da Cherson hajan truppas ucranaisas conquistà posiziuns a la riva ost dal flum Dnipro. Quella part dal flum era enfin ussa controllada da la Russia. Il svilup mussia che la Russia perdia la controlla en la regiun.
• La Russia ha attatgà pliras citads ucranaisas cun rachetas e dronas. Dasper la citad da Kiev sajan er vegnidas tutgadas pliras citads en il center ed en il sid dal pajais. Tar las attatgas saja vegnids mazzads plirs civilists.
• Il secretari general da la NATO, Jens Stoltenberg, ha dà enconuschent che la NATO haja furnì 230 panzers a l'Ucraina.
• Sin la Peninsla da la Crim han duas dronas tutgà in deposit da carburant. Sinaquai haja brischà sin ina surfatscha da 1'000 meters quadrats.

Mars: Relaschà in cumond d'arrest per Wladimir Putin

• Il parlament finlandais è d'accord dad ir en la NATO. El ha vuschà cun gronda maioritad per ina midada da lescha proponida da la regenza. Il president finlandais Sauli Niiniströ ha annunzià da vulair metter en vigur la lescha immediat. La Finlanda ha in lung cunfin cun la Russia.
• Energia: En connex cun las attatgas cun rachetas sin las citads ucranaisas Charkiv, Odessa e Kiev èn pliras regiuns els pajais stadas senza forza electrica. L’attatga sin l’infrastructura ha manà tar ina interrupziun da la colliaziun cun l’ovra atomara Saporischschja. La segirezza nucleara a Saporischja en l'Ucraina saja stada en ina situaziun precara. L'electricitad per l'ovra atomara saja en quai temp vegnida sur ina lingia d'electricitad externa. Sche quella fiss vegnida donnegiada, avess quai muntà ina perdita totala dal provediment d'electricitad extern.
• Pervia da crims da guerra supponids ha la curt penala internaziunala relaschà in cumond d'arrest per Wladimir Putin, il president russ. La Russia ed er auters pajais na renconuschan dentant betg la curt penala internaziunala e lur dretg da persequitar persunas per crims.
• En l'Ucraina han ins vis in vehichel vegl dal militar svizzer – in Eagle 1. Tenor retschertgas da la NZZ ha la Svizra vendì avant passa 30 onns 36 tals Eagles al Danemarc. Lez haja dà vinavant il 2013 27 da quels ad ina firma tudestga – cun lubientscha svizra. Questa firma haja suttascrit ina decleraziun da betg exportar ils Eagles.

• L'Uniun europeica vul s'engaschar per chattar ils uffants ucranais ch'èn probablamain vegnids deportads dals Russ. Ins sappia da passa 16’000 uffants deportads. Da quels sajan turnads enfin uss be 300, ha ditg von der Leyen a Brüssel. En quest connex ha la dretgira penala internaziunala er relaschà in cumond d'arrest per il president russ Wladimir Putin. La Russia pretenda ch'ins haja mess en segirezza ils uffants avant ils cumbats.
• Wladimir Putin ha annunzià da vulair staziunar armas atomaras tacticas en il Belarus. Uschia sajan sa cunvegnidas las regenzas a Moscau e Minsk. Quai saja stà ina reacziun sin eventualas furniziuns da muniziun d'uran da la Gronda Britannia a l'Ucraina.

Favrer: Russia renviescha la Svizra sco intermediatura da pasch

• Il favrer ha la Russia communitgà ch’ella na vegnia temporarmain betg a resguardar pli la cunvegna «New Start». La cunvegna tranter la Russia ed ils Stadis Unids limitescha la producziun d'armas atomaras dals pajais. I saja ina interrupziun temporara, di il president russ, e betg ina disditga.
• Tar sia sesida extraordinaria areguard l’attatga russa sin l’Ucraina ha la radunanza plenara a New York approvà ina resoluziun. 141 dals 193 stadis commembers – tranter auter er la Svizra – han approvà la resoluziun che suttastritga er l’integritad territoriala da l’Ucraina. Sis stadis sper la Russia han refusà ella. Auters stadis s’èn abstegnids da lur vuschs, uschia er la China. La resoluziun n’è betg lianta.
• L’Agentura internaziunala da l’energia nucleara IAEA ha communitgà ch'igl haja dà passa 40 incidents en ovras atomaras en l’Ucraina dapi l’entschatta da la guerra fin il favrer 2023. Concret ha la IAEA menziunà en sia retrospectiva l’occupaziun temporara da Tschernobyl tras truppas russas, sco er la situaziun tendida enturn Saporischja, la pli gronda ovra atomara da l’Europa.
• La Russia ha renvià la Svizra sco intermediatura da pasch. L'argumentaziun è che la Svizra haja surpiglià las sancziuns dal vest cunter la Russia e na saja uschia betg pli in stadi neutral. Il cusseglier federal Ignazio Cassis aveva ditg davant l'ONU a New York che la Svizra saja adina pronta da retschaiver tuts vi d'ina maisa per lavurar per la pasch.