Tenor ina retschertga da l'Uniun d'artisanadi e mastergn dal Grischun vegn il pli savens tschertgà persunal scolà, vul dir persunal cun in diplom professiunal. Sco segund tschertg'ins emprendists ed emprendistas che finissan l'emprendissadi en il manaschi. Pir sco terz sajan ins a la tschertga da spezialists e spezialistas.
Pli baud tschertgavan ins cunzunt spezialistas e spezialists sco inschigners. Oz èsi propi uschia ch'igl è difficil da chattar persunal en mintga posiziun e mintga branscha.
Pertge datti la mancanza da persunal
Ina mancanza da persunal na datti betg mo en il Grischun. En l'entira Svizra, tar noss stadis vischins u era en il Giapun è quai in grond problem.
Indicaturs mussan che las firmas en il Grischun han anc adina las pli grondas bregias da chattar persunal.
Il problem principal è la demografia. Ils uschenumnads «babyboomers» van en pensiun e bandunan il martgà da lavur. Perquai che quai è ina generaziun fitg ferma, vul dir ina generaziun cun blera glieud, munta quai che blera glieud banduna il martgà da lavur. Sche blera glieud vegniss dentant il medem temp era puspè ad entrar en il martgà da lavur, na fiss quai nagin problem. Perquai ch'igl èn vegnids sin il mund ils onns passads pli paucs uffants, vegnan pensiunadas dapli persunas che quai che persunas entran en il martgà da lavur.
La demografia n'è dentant betg l'unic problem. L'economia svizra dependa da la creschientscha. Quai vul dir che l'economia sto daventar mintg'onn in zic pli ferma e pli gronda. Quai dovra era dapli persunal.
En Svizra vegnan stgaffidas mintg'onn 50'000 novas plazzas a temp cumplain, perquai che l'economia crescha adina pli fitg.
Pervia da quests ed ulteriurs facturs regia ina mancanza da persunal en Svizra e surtut en il chantun Grischun. Tenor ils experts saja quai dentant in problem che saja disà en l'economia dal martgà liber. Sch'in bain è stgars, s'augmentia il pretsch persuenter. Vul dir: Per il persunal vegnan las pajas a crescher e las cundiziuns da lavur vegnan meglras. Uschia poi esser bain pussaivel che models da lavur moderns vegnan purschids dapli, e che las firmas ston daventar pli flexiblas, quai che pertutga la lavur a temp parzial. Quest effect pon ins gia vesair.
Peder Plaz
mainafatschenta dal Forum economic dal Grischun
Prognosa per l'avegnir
Il Forum economic dal Grischun ha fatg ina prognosa per l'onn 2040. Tenor sia prognosa na vegnan radund 30'000 plazzas en il Grischun betg ad esser occupadas en 15 onns. Quai munta che mintga 5avla persuna mancass sin il martgà da lavur.
Quai muntass ch'ins cuntinuass cun la centralisaziun. En mintga vitg n'han ins betg pli pliras pasternarias, mabain mo pli en in da 5 lieus ina pasternaria.
Il Forum economic dal Grischun spetga ch'i sa sviluppeschia durant ils proxims onns ina concurrenza adina pli gronda per collavuraturas e collavuraturs tranter ils patruns.
Soluziuns en connex cun la mancanza da persunal en il Grischun
I na dat betg la soluziun per cumbatter la mancanza da persunal. Ina moda da s'encleger saja che dapli persunas vivian e lavurian en il Grischun. Qua saja cunzunt dumandada la politica. Per che dapli persunas vivian en il Grischun, saja quai ch'ellas giajan ad abitar en il Grischun u per betg ir davent dal Grischun, stoppian ins far pli attractiv il viver qua. I dovria dapli infrastructura, meglras colliaziuns da traffic surtut en il sectur dal traffic public, ma era territoris favuraivels per famiglias.
Igl è interessant, tge effect ch'il tunnel dal Lötschberg en il Vallais ha gì. Ditg è la depopulaziun era là stada in problem. Oz è quai tut auter. La politica grischuna duai sa laschar inspirar da tals projects.
Tenor Maurus Blumenthal saja ina schanza decisiva ch'ins haja anc ina pluna terren a disposiziun en il Grischun. En la Bassa possian ins be pli bajegiar en l'autezza, entant che tar nus possian ins anc construir entiras aglomeraziuns. Tenor el saja quai l'avantatg decisiv dal Grischun ed ina buna schanza da vegnir cun famiglias en il Grischun.
Maurus Blumenthal
directur da l'Uniun d'artisanadi e mastergn
Er la vegliadetgna da pensiun duess puspè vegnir prendida sut la marella. Ins na chatta actualmain nagina maioritad per augmentar anc ina giada quella. Ins sto dentant ponderar da flexibilisar quai. Vul dir, tgi che duai anc lavurar vinavant suenter la pensiun, per quel duai quai er render finanzialmain. Actualmain na saja quai betg il cas.
La politica po dentant be decider las cundiziuns da basa. Ils patruns èn perquai era dumandads. Cunquai ch'igl ha pli pauc persunal sin il martgà, vegn la concurrenza tranter las differentas interpresas pli ferma. Las interpresas vegnan a pajar megliers salaris e garantir meglras cundiziuns da lavur. Tenor Maurus Blumenthal è quai gea precis la fermezza dal martgà liber.
Sch'in bain è stgars, vegn il pretsch a s'augmentar. Cun l'exempel dal persunal vul quai dir ch'ils salaris vegnan adattads.
In'autra pussaivladad vesa Maurus Blumenthal en il sectur da l'automatisaziun e da la digitalisaziun. Las incumbensas existentas na duain en l'avegnir betg pli vegnir exequidas da collavuraturas e collavuraturs, mabain da maschinas. Grazia als svilups dals ultims onns en il sectur da l'intelligenza artifiziala pon lavurs administrativas vegnir automatisadas a moda simpla. Quai signifitgass che las persunas che fan oz per exempel quints s'occupan en l'avegnir da la clientella u sa deditgeschan ad autras incumbensas.
