Mez mars ha l'emissiun da Puls fatg lingias grassas. La moderatura Pascale Menzi ha fatg l'experiment ed ha emprendì rumantsch aifer trais emnas. La dunna, ch'ha dapi 12 onns in'abitaziun da vacanzas a Brei, ha emprendì rumantsch ensemen cun dus coachs da linguas. Dasper l'emprender a moda activa, pia cun emprender pleds e sa sfundrar en la grammatica, ha ella er duvrà la metoda d'emprender passiv. Emprendì passiv ha ella per exempel cun tatgar cedelins cun scrit si pleds en l'entira l'abitaziun u cun studegiar ensemen cun ils coachs da linguas inscripziuns en giassas e streglias dal vitg. Er RTR ha rapportà da las experientschas che la moderatura ha fatg durant ses experiment.
En sasez possia ina e scadin emprender rumantsch en gnanc trais emnas, di Annalisa Schaniel da la Lia Rumantscha. I dependia dentant da la motivaziun e la relaziun ch'ins haja cun la regiun, nua ch'i vegnia discurrì il linguatg. Sche quella motivaziun, l'uschenumnada motivaziun intrinsica, saja dada, lura possia gartegiar d'emprender rumantsch en trais emnas. I dovria però er in grond engaschi.
Da be esser en las atgnas quatter paraids na basta betg. Ins dovra in lieu nua ch'ins dovra l'emprendì. Quel lieu è là, nua che la glieud discurra il linguatg.
La metoda d'emprender aifer paucas emnas a moda intensiva cusseglia la dunna, ch'instruescha dapi 40 onns linguas, a glieud ch'ha in contact fitg stretg cun Rumantschas e Rumantschas sco er a tgi che saja adina puspè en la regiun. Lura as possia er duvrar quai ch'ins haja emprendì in tar in.
Sche l'emprendì resta alura er en memoria a lunga vista è grev da giuditgar, dentant betg sclaus.
Bleras vias mainan a Roma
I na dettia betg be ina suletta metoda per emprender ina lingua, accentuescha la responsabla per curs da rumantsch tar la Lia Rumantscha, Annalisa Schaniel. Ins possia cumplettar las differentas metodas d'emprender. L'alternativa a la metoda svelta u in curs intensiv fiss in curs da standard ch'ha lieu ina giada l'emna. Tals curs fissan pli adattads per quels e quellas che n'hajan betg il temp da restar londervi trais emnas al toc. Er tgi che veglia emprender pass per pass la lingua, profiteschia pli probabel dapli d'in curs classic. Il medem vala per persunas pli analiticas. La responsabla per curs da rumantsch tar la Lia Rumantscha, Annalisa Schaniel concluda ch'ins possia cumplettar las differentas metodas. La dretga metoda d'emprender ina lingua na dettia betg. E la finala: Tgi ch'emprendia ina lingua, fetschia quai durant sia entira vita.
Pass per pass – mintg'emna ina lecziun
La glieud ch'emprenda rumantsch ha fig savens in contact cun la regiun. Ils ins vulan emprender rumantsch pervi da la partenaria, autras perquai ch'il tat discurriva rumantsch e blers, perquai ch'els han midà lur dachasa en in territori rumantsch: ils segundindigens. Il mardi saira, che RTR ha visità dus curs da rumantsch da la scola da linguas Faviala a Glion, èn sulettamain segundindigens sa participads. Lur finamira è il medem mument lur motivaziun: Emprender rumantsch per chapir la glieud indigena. Cun emprender la lingua vulan las participantas dal curs pia s'integrar en la regiun. Tuts derivan da la Bassa u da l'exteriur ed han chattà lur nov dachasa en la Surselva.
In dals participants ha num Marco Curti. El abita dapi nov onns a Murissen. Medemamain dapi nov onns visita el il curs da rumantsch a Glion. Entant ha el cuntanschì il livel B2 e vegn da discurrer en praticamain tut las situaziuns. Però be sch'il visavi na mida betg en il tudestg. Er las autras participantas han accentuà, ch'ellas giavischassan che Rumantschas e Rumantschs s'adatteschian main ferm.
Buna reclama per il rumantsch
La contribuziun che la moderatura da Puls Pascale Menzi haja realisà cun SRF saja en mintga cas buna reclama per il rumantsch, di Andreas Gabriel, secretari general ad interim da la Lia Rumantscha. Tar la Lia Rumantscha dettia purschidas fitg sumegliantas a la metoda mussada en l'emissiun. Uschia fa Gabriel per exempel attent sin ils curs intensivs da stad ch'i dettia en tut las regiuns. Per quels vegnia er fatg reclama en collavuraziun cun Grischun Vacanzas.
In element interessant da la metoda da trais emnas sajan ils post-its mellens. Sin quels vegnan notads pleds dal mintgadi e dal conturn, ed alura vegnan quels tatgads per l'entira abitaziun enturn. Uschia han ins adina puspè contact cun la lingua. Quai saja segir insatge ch'ins pudess integrar en ils curs da standard. Er porschia la Lia Rumantscha curs privats – online u al lieu – nua ch'ins possia emprender in tar in.
Svilup cuntinuà
Tge che pertutga ils curs da rumantsch, vegnia la purschida da la Lia Rumantscha adattada ed optimada cuntinuadamain, di Andreas Gabriel. Ils onns durant la pandemia hajan dà in grond stausch a la dumonda da far curs online. Igl haja gia avant dà singulas purschidas online. Ussa sajan talas dentant daventadas in instrument dal mintgadi.
Igl è fitg impurtant d'adina puspè far attent ed uschia nutrir il plaschair d'emprender nossa lingua.