La Viafier retica ha er preparà in urari spezial per il cas ch’il traject tranter Casti e Surava stuess vegnir serrà pervi da la bova. Quai ha ditg Christian Florin, il vicedirectur da la Viafier retica sin dumonda da RTR. A la sesida da la damaun dal stab directiv da la vischnanca Alvra, saja adina preschent er in represchentant da la viafier. Stuess la viafier serrar ina part da la lingia da l’Alvra, alura fissi pussaivel da midar l’urari cumplet entaifer 24 uras, ha ditg Florin.
In problem fiss l’urari spezial per ils pendularis tranter Bravugon/Filisur e Surava en direcziun da Casti e Tusaun. Cun quai che era la via stuess vegnir serrada sche la viafier sto serrar na fiss in servetsch da bus betg pussaivel, uschia Florin vinavant. Per il traffic da rauba fetschia el pli paucs quitads. Uschia pudessan ils trens da rauba vers l'Engiadina vegnir sviads sur Tavau e Filisur u ir la lingia dal Vereina. Quai saja gia oz il cas, l’emprim tren da la damaun fetschia la lingia tras il Partenz ed il Vereina en direcziun Engiadina.
Saira d'infurmaziun dals 9 da matg
Mardi saira è la populaziun da Brinzauls vegnida infurmada a Casti davart l'evacuaziun e la situaziun actuala da la bova.
La moda e maniera co l'Insla rumpia giu na possian ins betg prevesair, ha ditg Stefan Schneider, il manader dal servetsch da preavertiment. Ina crudada da crappa saja pussaivla, ina bova u perfin ina bova da crappa (Bergsturz). La situaziun pudess sa midar fitg svelt ed er in'evacuaziun immediata esser necessaria.
Mez milliun agid immediat
Igl è cler, igl è ina greva situaziun. Ma nus essan preparads e nus avain trenà per quest di.
Per gidar la populaziun da Brinzauls a curta vista ha la regenza grischuna decidì in credit da 500'000 francs agid immediat. Er la vischnanca metta a disposiziun 200'000 francs per gidar tuttas e tuts. Sco il cusseglier guvernativ Peter Peyer ha fatg cler, giaja en emprima lingia per vegnir cun tuttas persunas or dal vitg e per chattar in suttetg per tuttas e tuts. Las dumondas finanzialas possian ins schliar en in proxim pass.
Ultra da l'agid immediat da regenza e vischnanca, han las autoritads er procurà per in conto da donaziuns per tgi che vul gidar.
Anc accessibel durant il di
A partir da venderdi na dastga nagin pli star sur notg a Brinzauls. Durant il di dastg'ins anc entrar il territori. Las vias a Brinzauls èn a partir d'immediat serradas per tuttas persunas che n'abiteschan u han betg ina chasa en il vitg.
La vischnanca ha er annunzià ina nova fasa blaua: quella vegn en vigur suenter la fasa cotschna, curt avant l'eveniment spetgà. Lura vegnan las chasas en il vest da Surava evacuadas, e las via da la Landwasser, la via chantunala da Casti a Lai, sco era il traject dal tren d'Alvra vegnan serradas.
Trais scenaris pussibels
Tenor la vischnanca sa muventan fin dus milliuns meters cubic fitg svelt. Quellas vegnian a dar giu en 7 fin 24 dis.
Tenor la vischnanca possia l’Insla u ruschnar giu en ina giada, u parzialmain. Il pli probabel èsi ch’i dat pliras crudadas pitschnas. Mez uschè probabel èsi ch’i ruschna tut en ina giada plaunsieu sco gronda bova, che po cuntanscher e donnegiar il vitg. Ina anc pli gronda e svelta ruschnada che porta dapli che 500'000 meters cubic crappa è bler pli pauc probabel, na po dentant betg vegnir exclusa.
Prognosas vegnan pli precisas
Pli datiers che l'eveniment vegn, pli precis che las infurmaziuns possian esser. Gia uss dettia pitschnas crudadas en la part dal vest da l'Insla. Quellas na sajan betg privlusas per il vitg, la zona da segirezza na dastga dentant betg vegnir entrada.
Il svilup fin uss
Cun excepziun da la «insla» sa quieteschan las parts dal «vitg» e da la «muntogna» dapi emnas. La «insla» percunter sa mova vinavant adina pli spert. Perquai aveva infurmà la vischnanca d'Alvra ils 13-04-2023 davart il scenari d'ina evacuaziun. Lura quintavan las autoritads che l'«insla» sballunia en 2 fin 6 emnas (fasa melna).
Intschertezza per las abitantas ed ils abitants da Brinzauls
-
Bild 1 von 2. Cunzunt l'intschertezza è greva per Lina Deluermoz. Er ella abita la mesadad da l’onn a Brinzauls. Sche la situaziun restia dentant vinavant malsegira, er suenter ina bova, lura vegnia ella a bandunar Brinzauls. Puspè purtar enavos lur mobiglias, e stuair evacuar ina segunda giada suenter na vul ella betg. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 2. Er Elisabeth Arpagaus, ina dunna da 85 onns, è pronta. Ella ha pachetà il pli impurtant. Emprim ha ella ditg ch’ella vul ir en la chasa d’attempadas en cas d’evacuaziun. Ma là na dettia chombras singulas en il mument, ed ella vul restar anc autonoma in mument. Uschia va ella emprim ina giada in’emna en la Bassa cura ch’igl è uschè lunsch. Bildquelle: RTR.
Cura exact e sche quai vegn a capitar na possian ins betg dir. Ils experts quintan dentant ch'ins possia lura mesirar quai pliras emnas oravant, uschia ch'ins haja avunda temp per evacuar il vitg. Per il vitg da Brinzauls na dettia il mument dentant nagin privel acut.
Check-point per vischnanca evacuada e trais scenaris
Il plan d'evacuaziun prevesa trais scenaris per ils abitants da Brinzauls.
- Il mender scenari è l'evacuaziun acuta. Tar quella varianta avessan ils abitants da bandunar immediatamain la vischnanca.
- Il scenari spert prevesa da bandunar quella entaifer sis uras.
- E sco terz datti in scenari d'evacuaziun nua ch’ils abitants han plirs dis peda da bandunar Brinzauls. Quai è actualmain la varianta la pli probabla.
Tut tenor inabitabel per emnas u mais
Tar tuts ils scenaris èsi uschia che tut tenor privel, po Brinzauls esser inabitabel per pliras emnas u perfin plirs mais. Tut tenor quant acut ch’il privel è pervi da la crudada da crappa duessi er dar la pussaivladad da returnar temporarmain a Brinzauls. Il passagi duess esser pussaivel sur in check-point che vegn controllà da la protecziun civila. Uschia duessi per exempel esser pussaivel per in pur dad ir a pavlar sia muaglia durant il di.
La vischnanca lavura actualmain vi dad in catalog da dumondas e respostas, tge ch'è tut da resguardar sch'il vitg vegn evacuà. Plinavant datti a partir dad immediat ina hotline, nua ch'ils pertutgads da la bova possian telefonar 24 uras/di, sch'i dettia dumondas en connex cun la bova u l'evacuaziun. Uschia han infurmà ils responsabels la gievgia saira.
Vischnanca porscha maun per chattar dimora temporara
La vischnanca Alvra quinta che radund 80 persunas ston bandunar la vischnanca. Avant dus onns haja la vischnanca dumandà, quantas persunas che n’hajan nagina pussaivladad da durmir en in auter lieu. 17 persunas hajan ditg en la davosa retschertga da betg savair, nua ir en il cas d’ina evacuaziun. Sco quai ch’il president communal Daniel Albertin ha ditg, veglia la vischnanca porscher maun sin la tschertga d’ina nova dimora. Ins veglia ussa actualisar la retschertga e guardar, quantas persunas che dovrian anc in nov dachasa temporar. Quai che pertutgia indemnisaziuns finanzialas, sajan ins il mument vida sclerir, tge che pudess esser pussaivel.
L'infurmaziun a la populaziun da gievgia, ils 13-4-2023:
Meters per onn, trend da dus mais
- Plateau: 2,3 m/onn, stagnond fin tschessond
- Front: 1,7 m/onn, stagnond fin tschessond
- Vest: 3,6 m/onn, creschent
- Insla: fin 25 m/onn, creschent
- Insla basis: 35 m/onn, creschent
- Caltgeras: 1,5 m/onn, tschessond
- Vitg: 1,0 m/onn, tschessond
Ins quinta che la bova dal «vitg» vegn a sa calmar suenter quest enviern sitg. Pluvidas intensivas u pli lungas promovan dentant crudadas da blocs da la muntogna. Questas pudessan vegnir datiers la via chantunala u er suror. RTR ha avant l'infurmaziun a la populaziun vulì savair da las abitantas e dals abitants, tge sentiments e temas ch'els hajan en vista d'ina evaquaziun eventuala. Plinavant ha il geolog mess a lieu la situaziun actuala da la bova.
E tge di la populaziun sezza?
-
Bild 1 von 5. Il pur Gian Liesch è optimistic. El na quinta betg ch’els vegnian a stuair bandunar il lieu. El ha surpiglià il bain puril il 2013 da ses bab e viva cun sia dunna e ses dus uffants a Brinzauls. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 5. Maria e ses um Hermann abitan fitg datiers da la bova, gist a l’entschatta dal vitg, ma sin ina collina. Uschia sa sentan els protegids. Ed er tras il patrun Sontg Calixtus al qual la baselgia è deditgada. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 5. Gia radund 40 onns viva Werner Roth cun sia dunna Maria a Brinzauls. En lur chasa dattan els er a fit abitaziuns. Tras la panica ch’è sa dada hajan els er gia gì locataris ch’han disdì il contract da l’abitaziun. Adina puspè stoppian els quietar lur locataris pervi da novitads malempernaivlas. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 5. La chasa da Franziska Bötschi e ses um René sa chatta gist a l’entschatta dal vitg, là nua che la bova è fitg datiers. Gia pliras crudadas han els vis ed er lur chasa ha gia patì da la bova cun fessas en las paraids u en il palantschieu. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 5. Tema saja il pled fallà, ma respect haja Renato Liesch schon sch’i giaja per la bova. Tuttina è el sa decedì avant bun quatter onns da cumprar ina stalla e renovar quella. L’idea saja da far in atelier per sculpturas, actualmain frequenta el la scola da far sculpturas. Bildquelle: RTR.
Via serrada almain fin proxim venderdi
La via chantunala da Brinzauls a Lantsch resta vinavant serrada per motivs da segirezza, quai almain fin venderdi, ils 12 da matg. Lura vegn la situaziun valitada da nov. L'emprima giada era la via vegnida serrada en connex cun ils movitments actuals il venderdi sontg.
Ils geologs quintan ch'ina part da la «insla» da plirs 10'000 m³ sballunia a val ils proxims dis. I n'existia però nagin privel acut per il vitg, perquai che la part dal vest da l'insla vegnia a val. Quai pertutgass en il mender cas be la via e betg il vitg, communitgescha la vischnanca en ses bulletin online. Tras quai na saja era betg necessari d'evacuar la populaziun.
In crudada pitschna fiss atgnamain ina buna novitad.
Pliras crudadas pitschnas fissan schizunt insatge positiv, ha ditg Christian Gartmann, pledader da la vischnanca sin dumonda da RTR. Il meglier scenari per ils da Brinzauls fiss sche l'insla glischnass giu en bleras pitschnas purziuns, uschia na vegniss il vitg betg tutgà.
Drenascha funcziuna - na para però betg da franar la «Insla»
Er sch'il tunnel da drenascha funcziuna per part, è ina part da la muntogna sur Brinzauls ferm en moviment. La part «insla» è s'accelerada vinavant fitg ferm.
-
Bild 1 von 2. Tempo da moviment: Las parts «Insel» e «Insel Basis» èn adina vegnids pli svelts dapi il schaner 2023. Bildquelle: VISCHNANCA ALVRA.
-
Bild 2 von 2. Il tunnel da sondagi cun drenascha mussa in effect positiv. Il moviment da la part «insla» na para el però betg da pudair frenar. Bildquelle: VISCHNANCA ALVRA.
Tenor il pledader da la vischnanca Christian Gartmann fan ins quint cun trais scenaris a media e lunga vista:
- Ina crudada da crappa che na riva betg fin en il vitg
- Ina sbuvada dal terren
- Ina bova da crappa fin en la val sco a Bondo
Il terz scenari saja il pli pauc probabel. Per il mument na dettia dentant nagin privel per la populaziun ed il vitg. In eveniment gravant sa mussass gia emnas avant en las mesiraziuns, din ils responsabels.
Material da mendra qualitad che spetgà
Radund 40% dal material or dal tunnel da sondagi po vegnir duvrà sin il bajetg. Quai è pli pauc che spetgà oriund. Avant las lavurs avevan ins quintà ch'ins possia duvrar radund 70% dal material. Il crap da plattas exchavà è dentant pli rumpaivel che spetgà. El rumpa en parts uschè pitschnas, ch'ins na possia betg pli duvrar el per lavurs da construcziun. Perquai ston ussa radund 60% dal material vegnir dismess sin la deponia Crappa Naira.