Siglir tar il cuntegn

Header

video
Mancanza da persunas d'instrucziun rumantschas
Or da Telesguard dals 25.03.2024.
laschar ir. Durada: 5 minutas 44 Secundas.
cuntegn

Mancanza da magistraglia Desperadamain tschertgà: magistraglia rumantscha

Ch'i dat memia paucas scolastas e memia paucs scolasts è nagut nov. E che las scolas ston mintg'onn puspè schonglar sch'ellas èn vi da far uraris è in fatg ch'ins auda adina puspè. Che la situaziun è però uschè precara che lecziuns da rumantsch ston vegnir stritgadas è nunusità.

Tge ch'era strusch da s'imaginar anc avant pauc temp è ussa in fatg: Il rumantsch ha stuì u sto vegnir stritgà da l'urari en tschertas vischnancas perquai che las scolas na chattan betg persunas d'instrucziun. Confruntà exact cun quest fatg è actualmain Bravuogn. E nunusità è era che scolas grischunas ston engaschar persunas senza diplom scolastic per instruir rumantsch. Però capità è era quai. In exempel è Sursaissa.

Sursaissa: a la tschertga dapi 3 onns

Entras la fusiun cun Flond e Surcuolm è la vischnanca da Sursaissa daventada in zic rumantscha. En mintga cas la scola. E quella è dapi trais onns vi da tschertgar ina scolasta u in scolast rumantsch. Chattar insatgi che pudess u vuless surpigliar il rumantsch en scola saja quasi nunpussaivel – ha ditg sin dumonda da RTR la manadra da scola da Sursaissa, Seraina Frehner. Ma ella na saja betg suletta cun quest problem. Tuttina cun tgenins auters manaders da scola ch'ella discurria, il tema mancanza da persunas d'instrucziun saja omnipreschent. La schliaziun per tuttina pudair porscher instrucziun tenor urari è savens ina lubientscha speziala dal chantun. Era la scola da Sursaissa è ida questa via ed ha emploià ina persuna d'instrucziun senza diplom, però cun lubientscha speziala. Sursaissa ha gì fortuna d'avair chattà ina persuna cun experientscha en l'assistenza da scola e ch'è sezza mamma.

Schülerinnen und Schüler in Obersaxen während einer Romanischlektion
Legenda: Las scolaras ed ils scolars da Sursaissa emprendan rumantsch. RTR

La lubientscha speziala dat in zic aria – schlià n'è il problem però betg

Lubientschas spezialas po il chantun surdar lura sch'ina scola na chatta propi betg in scolast u ina scolasta adequata. En tut instrueschan actualmain 465 persunas en il Grischun senza diplom scolastic, mabain cun lubientscha speziala dal chantun. La lubientscha speziala vala mintgamai per in onn. La scola da Sursaissa po pia be trair flad in curt mument. Vitiers vegn che la scolasta cun lubientscha speziala va en pensiun. Il problem cumenza da nov. Ina schliaziun n'è betg en vista.

A Bravuogn: rumantsch stritgà per mancanza da scolast

La scola da Bravuogn avess atgnamain da porscher a scolaras e scolars duas lecziuns rumantsch per emna. Avess. Atgnamain. Dapi l'avust passà, pia gia l'entir onn da scola actual na datti però naginas uras da rumantsch a Bravuogn. Betg perquai che Bravuogn na vuless betg. Na, perquai che tut ils sforzs da chattar insatgi che pudess dar questas uras da rumantsch han fatg naufragi – saja quai cun u senza lubientscha speziala. Sco quai ch'il manader da scola da Bravuogn, Richi Just, ha ditg envers RTR, hajan els ussa suenter mais e mais senza lecziuns da rumantsch forsa ina schliaziun. Enstagl da las duas lecziuns per emna datti per las scolaras ed ils scolars da Bravuogn forsa in'emna da project rumantscha cumpacta l'avrigl. Quella pudess quasi cumpensar las lecziuns manchentadas. El saja en discurs cun ina persuna interessada, ha ditg Just.

Richi Just, der Schulleiter von Bergün
Legenda: Il manader da scola da Bravuogn, Richi Just. RTR

Il chantun auda il clom d'agid

Il chantun è pertschert dal problem. La responsabladad da chattar persunas d'instrucziun è però tar las vischnancas. Quellas han da procurar che l'instrucziun ha lieu tenor lescha. Il chantun ha da controllar e da sustegnair las scolas ed era da metter sin via mesiras per meglierar la situaziun. Che la situaziun è tendida, vesa era il cusseglier guvernativ Jon Domenic Parolini:

Quest clom d'agid audan cunzunt ils inspecturs da scola. Per part era jau – punctualmain – sche jau hai contact cun persunas a la front. Nus faschain tut il pussaivel per porscher maun.
Autur: Jon Domenic Parolini cusseglier guvernativ dal Grischun

Il chantun guardia da sustegnair las scolas cun portals da plazzas e cun discutar pussaivladads. La regenza haja ultra da quai elavurà in plan da mesiras co meglierar la situaziun. Uschia ha il chantun incumbensà la Scola auta da pedagogia dal Grischun (SAPGR) d'elavurar novas pussaivladads da scolaziun. Pliras da questas ha la scola auta da pedagogia gia instradà. E l'interess general saja grond, ha ditg il rectur da la SAPGR, Gian Paolo Curcio. L'unic problem: Las studentas ed ils students rumantschs mancan. Las cifras stagneschian, per onn vegnian tranter 15 e 20 studentas e students diplomads.

Parolini vesa las sfidas, e la situaziun fetschia era in zic quitads ad el. I saja però in appel a tut la societad sch'ins veglia mantegnair il rumantsch a lunga vista. Uschiglio saja quai ina dumonda dal temp enfin ch'il rumantsch daventia pass per pass folclora.

Lia Rumantsch na po betg schliar il problem

La mancanza da scolasts è era tar la Lia Rumantscha sisum l'agenda. Els vegnian savens confruntads directamain da las scolas, uschia Andreas Gabriel, vice-secretari general da la Lia Rumantscha. I saja entant da differenziar sch'i sa tractia d'ina vischnanca a l'ur linguistic cun be duas lecziuns rumantsch per emna u sch'i sa tractia d'ina scola propi rumantscha. Scolas cun be duas lecziuns possian els magari sustegnair. Tar tschellas scolas stoppia il chantun reagir. L'unic ch'els possian far là, saja far squitsch sur la politica sch'els vesian che las mesiras instradadas portian memia pauc.

RTR Telesguard 17:40

Artitgels legids il pli savens