A Tartar datiers da Cazas stattan duas chasas simplas. La possessura ha construì ellas a maun cun chaltschina da chonv.
-
Bild 1 von 3. Las duas chasas pitschnas tutgan tar ils emprims edifizis en Svizra ch'èn vegnids construids cun il material da construcziun ecologic da chonv. La bilantscha dal clima è tut en tut negativa per il CO2. Bildquelle: SRF.
-
Bild 2 von 3. La chasa davant ha construì May-Britt Meisser per sasezza, la chasa pli pitschna che sa chatta davostiers è per insatgi auter. Omaduas consistan quasi exclusivamain da materials da construcziun natirals. Bildquelle: SRF.
-
Bild 3 von 3. Las duas chasas s'integreschan fitg bain en l'ulteriur abitadi da la Mantogna cun 200 abitantas ed abitants. Bildquelle: SRF.
May-Britt Meisser, possessura da las chasas e mastergnanta, è da l’avis che chonv saja in bun material da construcziun. Ella vul derasar il diever da la chaltschina da chonv ed ha perquai fundà cun collegas la «IG Hanfkalk». Per il material da construcziun vegnan tocs da las plantas manizzads e maschadads cun chaltschina natirala ed aua. Cura che la maschaida sia, vegn ella dira sco crap.
-
Bild 1 von 2. Quai è la construcziun brutta da May-Britt Meisser dadens. Tar la chaltschina da chonv sa maschaidan tradiziun e temp modern. Bildquelle: SRF.
-
Bild 2 von 2. Er il palantschieu sura consista da materialias da construcziun natiralas sco chonv, lain ed arschiglia. Tut en tut resulta uschia in clima d'abitar agreabel cun savur natirala ed ina buna acustica. Bildquelle: SRF.
I promova in clima d’abitar sanadaivel, isolescha fitg bain ed è decumponibel cumplainamain a moda biologica.
-
Bild 1 von 6. Meisser mussa la structura da la chaltschina da chonv ch'i dat cun smatgar la maschaida. Per quest intent ha la mastergnanta duvrà l'aissa da bul en ses maun sanester. Bildquelle: SRF.
-
Bild 2 von 6. La chaltschina da chonv po vegnir elavurada multifarmain: Sco quadrel, paraid prefabritgada u sco qua maschadada frestgamain sin il plazzal. Per quest intent vegn maschadada la part da lain dal moni da chonv cun chaltschina natirala ed aua. Bildquelle: Malhandwerk.ch.
-
Bild 3 von 6. La maschaida ha ina consistenza che fa plitost endament la grascha da vatgas che betun. Bildquelle: Malhandwerk.ch.
-
Bild 4 von 6. Da mai che la chaltschina da chonv na po betg purtar en quella furma dovri ina construcziun da lain. I dat dentant gia products che porschan sustegn. Bildquelle: Malhandwerk.ch.
-
Bild 5 von 6. Cura che la maschaida sia, vegn ella dira sco crap. Il material regulescha era bein l'umiditad. Bildquelle: Malhandwerk.ch.
-
Bild 6 von 6. Uschia vesa la paraid finida or da la vischinanza. Sche la chasa vegn stgarpada giu in di, po la paraid da chaltschina da chonv vegnir reciclada senza problems. Bildquelle: SRF.
Schanza per ils purs
La cultivaziun da chonv è er ina gronda schanza per ils purs svizzers. Chonv basegna pli pauc aua, grascha e pesticids ch’autras plantas e crescha dapertut. Ils mars ha il pur Daniel Wespi pudì racoltar. El è persvadì dals avantatgs dal chonv. I saja in fritg d’enviern, ch’ins possia racoltar la primavaira e portia uschia in retgav supplementar.
El è bun per il terren, bun per las ragischs.
-
Bild 1 von 4. Quai è il champ da chonv dal pur Daniel Wespi ad Ossingen sper Winterthur. Wespi è sa decidì per ina cultivaziun d'experiments per testar sche la cultivaziun dal chonv da niz vegn en dumonda per el. Bildquelle: SRF.
-
Bild 2 von 4. La cultivaziun da chonv da niz porscha blers avantatgs als purs. Il chonv crescha praticamain dapertut, er en muntogna. El drova strusch aua, ladim u pesticids e meglierescha la qualitad dal terren. Ultra da quai crescha il chonv er d'enviern e po vegnir racoltà la primavaira – entradas supplementaras per ils purs. Bildquelle: SRF.
-
Bild 3 von 4. Per la cultivaziun dals experiments ad Ossingen ha Martin Klöti (resti nair) acquistà ina maschina da racolta da passa 100 onns. Da lez temp era la cultivaziun da chonv anc fitg derasada. Bildquelle: SRF.
-
Bild 4 von 4. Tut las parts da la planta pon vegnir duvradas. En la part sura da la planta sa chattan ils sems da chonv, dals quals pon vegnir producidas vivondas sco nuschs, pulvra u ieli. Il rest dal moni vegn setgentà sin il champ. Dad el pon ins gudagnar fibras per textilias e substanzas d'isolaziun sco er material per la producziun da chaltschina da chonv. Bildquelle: SRF.
Dapli rentabilitad cun pass da fabricaziun
La cultivaziun da chonv duai vegnir pli rentabla per ils purs. Per quai duain els gia pudair far l’emprim pass da fabricaziun. Martin Klöti da Glärnisch Textilien studegia damai vi da maschinas per elavurar chonv da niz.
Lura na vendan ils purs betg pli be strom da l’er, mabain products mezfinids per megliers pretschs.
-
Bild 1 von 5. Quai è il lavuratori da Martin Klöti. Qua sviluppa el maschinas ch’ils purs pon utilisar sin lur bains. Quest apparat è stà ina emprova d’unir tut ils pass da fabricaziun en ina maschina. Il chonv è dentant memia dir. Bildquelle: SRF.
-
Bild 2 von 5. Perquai è Klöti sa distanzià da la moda da pensar industriala ed è s'orientà vi da metodas tradiziunalas. La maschina illustrada serva per rumper ils monis da chonv. Klöti lascha passar pliras giadas il chonv. Bildquelle: SRF.
-
Bild 3 von 5. Suenter ch'il chonv è vegnì rut, vesa el ora uschia. Ins vesa bain co ils monis da chonv èn dividids. Quels dus mez fabricats vegnan separads in da l'auter en in ulteriur pass. Bildquelle: SRF.
-
Bild 4 von 5. Cun in tal crivel as separa tradiziunalmain las fibras. Las fibras restan pendidas en il crivel. Er per quest pass d'elavuraziun studegia Martin Klöti vi d'ina maschina che s'orientescha a la metoda tradiziunala. Bildquelle: SRF.
-
Bild 5 von 5. Uschia vesa il material ora ch'ils purs duaian pudair producir. Da quai datti lura la chaltschina da chonv. Bildquelle: SRF.
Ina schanza per las muntognas
Grond potenzial vesan experts sco il professur da la ETH Tobias Luthe cunzunt en la muntogna. Quai possia diversifitgar l’economia da muntogna e far quella pli resistenta. Las regiuns muntagnardas sajan lura damain dependentas da secturs singuls sco per exempel il turissem.
Luthe stima, che la midada d’utilisaziun dals territoris da muntogna per la cultivaziun da chonv pudess proveder radund in dieschavel da la fiera svizra da material da construcziun. Quai muntia ina svieuta potenziala da fin a 100 milliuns francs per onn. En pli possian ins retrair da l’atmosfera ina massa dioxid carbonic e magasinar quel a lunga vista.
Gia chattà la via enavos en la vendita ha il chonv sco mangiativa. Carlo Weber elavura a Zizers sems da chonv per producir aliments. El di ch’ins possia duvrar bain quai che resta da la planta per far betun da chonv. Uschia possian tuttas parts da la planta vegnir utilisadas. Quai che restia tar el dat el a la firma Glärnisch Textilien a Glaruna.
-
Bild 1 von 2. Nuschs da chonv èn ina funtauna excellenta per alvs d'ov, substanzas da ballast, grass sauns, vitamins e substanzas mineralas sco il fier, il magnesium ed il vitamin E. Ina purziun nuschs da chonv po cuntegnair fin a 15 grams alv d'ov ed è uschia ina funtauna excellenta da protein vegetari. Bildquelle: SRF.
-
Bild 2 von 2. Ellas pon vegnir duvradas polivalentamain en cuschina, p.ex. sco ingredienza en müslis, en smoothies, en salatas u sco topping per jogurt. Ellas pon er vegnir duvradas sco snack u per producir latg da chonv u ieli da chonv. Bildquelle: SRF.
Er a Tartar èn ins conscient dal potenzial dal material persistent. May-Britt Meisser accentuescha, quant impurtant ch’igl è dad infurmar davart la chaltschina da chonv. Els hajan envidà la glieud sin il plazzal per sa participar, purschì guidas ed èn adina stads averts per tut ils interessads.
La cultivaziun da chonv en Svizra ha potenzial per l’agricultura, l’ambient e l’economia da construcziun. I resta dentant anc bler da far per render enconuschent il chonv sco resursa regenerabla e polivalenta. Ed uschia promover la cultivaziun ed utilisaziun.