Diversitad ed individualitad en il quartier da Schlifras
Gugent dat la glieud al quartier da Schlifras l'etichetta da «multiculti». Plinavant saja il quartier fitg anonims, i na saja betg sco en il vitgs. Rumantsch na vegnia strusch pli discurrì. Mo constattan quellas pretensiuns? RTR è quest'emna ida atras il quartier da Schlifras per discurrer cun las abitantas ed il abitants e natiralmain per chattar respostas. Qua intgins fatgs:
- I na dat betg ina vita da quartier unica, nua ch'ils blers sa participeschan. Mintga bloc e mintga via laterala è in pitschen microcosmos. Insaquants furman cun lur vischinas e vischins ina pitschna communitad, auters na tschertgan betg quest contact. I na dat betg in squitsch social, la glieud sa viver da moda e maniera individuala.
- La lingua rumantscha è fitg ferma en il quartier. I dat blera glieud dals vitgs dal conturn ch'èn vegnì ad abitar a Schlifras ed era glieud da la Lumnezia e da la Cadi èn sa chasads en il quartier. Plinavant san uffants cun geniturs d'ina autra lingua ir èn la scola bilingua a Glion sch'els han emprendì rumantsch cun lur camarats en il quartier.
- Il Tudestg ed il Rumantsch domineschan en il quartier da Schlifras. Dasperas è il Portugais fitg ferm, cunquai che var 15 pertschient da las abitantas ed ils abitants èn Portugais.
- Radund in terz da las abitantas ed ils abitants vegnan dal exteriur. 14 naziunalitads en represchentadas. L'etichetta «multiculti» n'è betg faussa.
Schlifras ha giavischà
Ils abitants e las abitantas da Schlifras han giavischà musica e salidà durant in'ura. E lura han duas dad ellas era giugà noss gieu da la saira – il «tgi pomai èsi?». Questa musica plascha ad ils e las da Schlifras:
Tipic Schlifras!
Tge dian ils da Glion davart il quartier e tge ils abitants e las abitantas. Gian-Marco Maissen e Tinet Gaudenz èn stads a dumandar sin via:
In cumpliment per Giusep Collenberg
Il cumpliment da l’emna resta quest’emna en la Via Schlifras. Duas vischinas, Ida Maria Buchli e Martina Caduff, engrazian a Giusep Collenberg per ses engaschi aifer il quartier. El haja in pau la «bun'olma» dal quartier.
Giusep Collenberg è simplamain in bun spiert per nossa surbajegiada. Cura ch’insatgi dovra agid, è el qua.
In zic industria en la zona d'abitar
Schlifras è in tipic quartier d'abitar. La glieud va la damaun a lavurar e turna la saira a chasa. In commerzi tschertgan ins adumbatten. Ina excepziun datti percunter: En il davos bajetg dil quartier, sch'ins va dil quartier ensi encunter la via da Val, vegn lavurà. En il graschel bajetg cun quatter portas garascha, fan Pieder Coray e sia equipa ora bottas ad autos e vernischeschan silsuenter la tocca da quels autos.
Pieder e Cornelia Coray mainan lur stagnaria dapi varga diesch onns. Gia en ils onns avant era il bajetg ina stagnaria e garascha. Cumenzà cun il commerzi a Schlifras en quest bajetg, ha dentant ina firma cun il num «Blumer». Els onns tschuncanta produciva quella firma pulvra da latg ed ulteriurs products. Ussa dat la carossaria da Pieder e Cornelia Coray lavur ad otg persunas e vid la lavur manchi betg. Ins na vesia strusch pli autos cun bottas, ozendi vegnian las bottas fatgas ora pli spert tar ils autos, di Pieder Coray. Ed el futur dovri vinavant stagners che fan questa lavur. Er tar autos electrics, quels sajan puncto carrosseria numnadamain betg uschè differents.
Dapi 50 onns en la Via Schlifras
Sin visita èn il bus è tranter auter Clau Foppa stà. El abita dapi circa 50 onns en la Via Schlifras, però betg adina en il medem lieu. Ils emprims onns ha Clau Foppa abità en ina abitaziun en in bloc. Silsuenter ha el fatg midada da l'auter maun da la via tranter las chasas pli pitschnas, nua che mintgina ha in agen curtin.
Dals 24 fin 28 d'avrigl visita RTR la Via Schlifras e dat il pled a la populaziun da là. Durant l'entira emna va RTR per las vias en il quartier per chattar las istorgias che persunas da là han da raquintar. En quest artitgel vegnan las differentas istorgias rimnadas.
Tranter auter emetta Radio RTR er live da Schlifras.
- mesemna, gievgia e venderdi tranter las 11:00 e 12:00 emissiun live or dal bus d'emetter en la Via Schlifras
- gievgia tranter las 16:00 e 17:00 concert sin giavisch.
Punct culminant ed il medem mument la finiziun da la visita da RTR furma ina sentupada da quartier. Il venderdi saira a partir da las 17:00 èn abitantas ed abitants da Schlifras envidads ad in pitschen apero en l'Argo. Flurin Caviezel preschenta lura sias impressiuns da Schlifras en in program umoristic.
Dapli da l'entira acziun www.rtr.ch/quartiers
Roman Dietrich: Il postin dal quartier
Almain vid il num enconuscha el tuts che abiteschan en la Via Schlifras. Il postin Roman Dietrich porta dapi var 20 onns la posta tar las var 170 abitaziuns dal quartier. Per el na saja quai «nagin striegn». Dentant malgrà ch’el enconuscha tut ils nums sin las chaschas da brevs: tge persunas che stattan davos ils nums sappia el pli e pli pauc.
Visita dal cabarettist Flurin Caviezel
Il cabarettist ed autur Flurin Caviezel è stà l'emprim giast en il bus d'emetter sin quatter rodas. Flurin Caviezel accumpogna l'acziun da RTR «Quartiers – las perlas a l'ur». Fin venderdi observa el il quartier e ses abitants e preschenta lura sias impressiuns da Schlifras en in program umoristic. Las emprimas uras haja il quartier, che saja circa tuttina vegl sco el, fatg ina impressiun simpatica sin il cabarettist.
Dachasa en la Via Schlifras
RTR è er stà sin visita en l'abitaziun da Paula Gartmann che viva dapi passa quatter decennis a Schlifras. En quels 40 onns s'è midà tut il quartier, entant che la chasa da Paula Gartmann era pli u main persula l'emprim èn entant vegnidas construidas bleras chasa cun novs vischins e vischinas.
Paula Gartmann banduna però er gugent sia patria en la Via Schlifras. Ensemen cun ses um fa ella gugent viadis pli lungs. Cun excepziun da l'Australia è ella gia stada sin tut ils continents. In giavisch per in viadi en il lontan avess la dunna pensiunada anc. In di faschess ella gugent in viadi en la Namibia. Per quest viadi n'ha ella però anc betg pudì persvader ses um.
Dapi 16 onns abita er Marco Bass en la Via Schlifras. Qua ha el cumprà ina chasa nua ch’el abita cun sia dunna e trais buobs. Sco el raquinta sa tractia d’in quartier ideal per famiglias. D'avair il bogn avert u la plazza da gieu en la vischinanza stima il bab da famiglia fitg.
El haja cunzunt contact cun ils vischins ch’abitan gest dasperas. I dettia adina puspè baterladas, l’enviern per exempel durant far ora naiv. Festas da quartier mancan però a Marco Bass. Avant intgins onns haja el organisà sez ina festa da quartier, e tgisà sch’i dettia ina ulteriura ediziun.
Per famiglias è Schlifras ideal. Nus n’essan betg amez la citad, ma sa sentin tuttina amez la citad.
En l’emissiun Profil raquinta l’um oriund da Sumvitg betg be da la vita en il quartier da Schlifras, mabain er davart sia midadas professiunalas e sia passiun per la musica.
Uffanza e pensiun a Schlifras
Flora Candreja ha abità da 12 enfin 20 onns en il quartier da Schlifras. Lura ha ella bandunà sia chasa, ch’era l’emprima chasa da pliras famiglias en il quartier ed è ida en la Bassa. Ella è ida a Turitg e pli tard lura a Teneriffa per lavurar sco educatura d’uffants pitschens. Ella è lura turnada en Surselva, ha maridà, gì trais uffants e cura che sia mamma è morta ha ella surpiglià la chasa paterna a Schlifras.
La dunna da prest 80 onns sa regorda anc bain da pli baud, cura ch’i deva anc bleras plauncas, prads e guaud en il quartier. Sin las plauncas, là nua ch’ils blocs èn oz ha ella perfin emprendì dad ir cun skis. Davart la convivenza en il quartier da Schlifras di Flora Candreja ch’i saja in quartier da viver, dentant ch’ins na vegnia betg en contact cun tuts, tuttina sch’ins inscuntra vischins e vischinas, lura dettian ins ina baterlada.
Ina spassegiada enavos en il temp tras la Via Schlifras
Hans Lutta e Simon Montalta san bler sur da la citad da Glion. L'emprim ha bainprest 80 onns, il segund ha 96 onns. Els na stattan betg en il quartier da Schlifras, ma els enconuschan l'istorgia da quest abitadi.
Avant ils onns tschuncanta na gieva nagut.
Il svilup da Schlifras è fermamain collià cun il svilup economic suenter la Segunda Guerra mundiala. Las emprimas chasas èn vegnidas construidas al l'entschatta dals onns tschuncanta. Hans Lutta ch'era lura in buob, sa regorda vi dals abitants da l'emprima chasa. Da quella famiglia n'abitescha nagin pli a Glion. In aspect da Schlifras èn las midadas da maun, glieud vegn e glieud va.
Ils emprims quatter blocs da l'onn 1972 èn naschids da nulla tar abitadis per glieud estra e lavurers da la regiun. L'idea era er da carmalar glieud da la Bassa a Glion ed uschia vender segundas abitaziuns.
Quest eran abitaziuns bunmartgadas. Igl era bajegià simpel.
Il bogn avert che iniziants privats han promovì fin dals onns sessanta, fiss stà in indriz per promover il turissem a Glion. Il svilup da las grondas surbajegiadas ha cumenzà a l'entschatta dals onns settanta a l'ur en il sid da Schlifras. In pèr onns suenter han investiders bajegià ulteriurs blocs cun in zic pli aut standard.
Il num: tge munta Schlifras?
Tenor il Vocabulari sursilvan è ina schlifra ina glischnera, ruschnera u sglischaduira. Il pled deriva dal tudestg svizzer «schliiferen» che vul dir sa glischnar sin chalzers, patinas u er skis giu d’ina costa u spunda da naiv u glatsch. Quai numn’ins: ir en schlifras, en sursilvan era ir en palas. Dapli davart la derivanza dal num local pudais tadlar en las linguarias.
La populaziun
Tut en tut vivan circa 350 persunas en las chasas dretg e sanester da la Via Schlifras, da quellas èn 66 uffants. La populaziun ha ina vegliadetgna media da 41,6 onns. Tut en tut èn 14 naziunalitads represchentadas. Sin posiziun dus – suenter la naziunalitad svizra – èn ils Portugais e las Portugaisas. Las ulteriuras cifras che RTR ha survegnì da la vischnanca tradeschan che 19 chauns èn dachasa en la Via Schlifras.
Cumenzà a crescher ils onns 1950
Il quartier è naschì en la segunda mesadad dal 20avel tschientaner. Avant vegniva quella zona duvrada per l'agricultura. A partir dals onns 1950 procura il svilup economic per in engrondiment da la citad da Glion. Da lura dateschan era las emprimas chasas en la Via Schlifras.
