Siglir tar il cuntegn

Dialog Reconstruir u betg reconstruir?

Il drama da las bovas ed il dilemma da la reconstrucziun: Pon ins viver vinavant en las Alps? Da Blatten sur Brinzauls fin a Bondo. Ils custs economics, socials e culturals da la vita en las spundas muntognas instabilas ...

In artitgel oriundamain cumparì sin rsi.ch

Falò dals 23.09.2025

Blatten: La reconstrucziun annunziada

Blatten en il Vallais è daventà in simbol per la fragilitad da las Alps, ma era per la reconstrucziun. Ils maletgs da la catastrofa èn ids enturn il mund: belma e glatsch han sragischà il vitg. Matthias Bellwald ha empermess cun vusch commoventa la saira da la bova devastanta in nov Blatten. Ed avant 10 dis ha gì lieu sper las ruinas la ceremonia per l'emprima badigliada. Ma la dumonda resta: Per tge pretsch pon u ston ins puspè construir en las Alps che van en decadenza adina pli spert?

Vallemaggia: Viver sin ina bova

Il viadi da Falò cumenza avant in lung, lung temp. Campo Vallemaggia en Val Rovana sa chatta sin ina bova istorica. Quella vegn franada cun in tunnel da drenascha da bunamain 2 kilometers lunghezza, l'emprima construcziun idrologica en il territori alpin. Maurizio Pozzoni, manader da la partiziun idrologia a l'Institut geologic da la SUPSI (Scuola universitaria professionale della Svizzera italiana), declera co ch'il rempar reducescha la pressiun en l'intern da la bova. Cunquai è il moviment sa reducì diesch giadas cumpareglià cun ils onns 1980, e la muntogna là na fa pli nagina tema.

La construcziun è vegnida cumenzada l'onn 1993, ils custs calculads muntavan a 90 milliuns francs, quai ch'avess muntà ch'i fiss stà pli favuraivel da dar a mintga abitant in milliun per ch'el bandunia la val. Quai han ins ditg per provocar. Ma il dilemma economic tranter custs e niz turna regularmain suenter mintga catastrofa da la natira en las vals alpinas. Il geolog chantunal dal Tessin Andrea Pedrazzini ha declerà envers RSI ch'ins na dettia betg ora tut quels daners, mo per segirar in pèr paucs abitants, mabain ch'ins stoppia era resguardar tge ch'ina bova po chaschunar pli lunsch da la valr giu e resguardar era ils donns indirects per il turissem e la cultura.

Luftaufnahme von Wiesen und Gebäuden an einer Waldklippe.
Legenda: Campo Vallemaggia RSI

En la medema val, in pau pli engiu, sa chatta Cerentino ch'è medemamain sin ina bova. Là èn vegnidas fatgas mo paucas investiziuns, pir ussa è vegnì approvà in credit per examinar in eventual tunnel da drenascha. La bova vegn natiralmain survegliada. Ed ils abitants spetgan lur sort ma han quai plain fidanza e mussan ils stgarps en lur chasas; adina han els in egl sin Campo, nua ch'il tunnel ha stabilisà la situaziun.

Brinzauls: il «vitg da spierts»

Il viadi tras las muntognas che van en decadenza maina vinavant a Brinzauls en il Grischun. L'emprim abitadi al pe da l'Alvra è oz il vitg sut ina bova surveglià il meglier en tut la Svizra. Ma igl è in vitg, dal qual resta eventualmain be pli il clutger baselgia. Brinzauls è vegnì evacuà avant prest in onn per la segunda giada, ed in return n'è anc betg en vista. La cuminanza è dada dapart, mintgin viva en in alloschi d'urgenza en auters lieus dal chantun Grischun e las autoritads na pon betg dar respostas segiras a la dumonda, sch'in return è pussaivel u sch'il vitg sto vegnir bandunà per adina.

Ils Bonifazis raquintan a nus da lur dolur. «Il patratg da bandunar per adina il vitg construì da noss perdavants ans fa mal a cor. Ils umans han l'idea da turnar là, bler memia baud.» Da l'autra vart ha il pèr pensiunà Spring gia decidì da betg pli vulair turnar, spussà da l'intschertezza. «Quest vi e nà trasora senza savair, sche nus avain in avegnir là è in veritabel derschalet psicologic». Els spetgan da survegnir las finanzas per pudair reconstruir en in auter lieu. En il fratemp cuntinueschan era là las lavurs vi d'in tunnel da drenascha tenor il model da Campo Vallemaggia, cunquai che la via chantunala e la Viafier retica èn sut Brinzauls. Quai na pon ins betg simplamain laschar star uschia.

Bondo: Mirs da protecziun e mirs da vita

Nus fermain anc a Bondo en Bregaglia. La bova dal Pizzo Cengalo d'avant otg onns aveva laschà enavos ina cuntrada da glina: «Qua sto tut puspè vegnir refatg!», eran ils pleds da la presidenta communala da lez temp, Anna Giacometti. Avant paucs dis èn vegnidas lantschadas las festivitads da finiziun per las lavurs da segirezza che custan 52 milliuns francs. In project gigantic cun mirs da protecziun, punts spustadas ed auzadas e rempars renovads, ma ils abitants san: «Els avessan er pudì decider da betg dar ora tut quests daners per ils «quatter abitants» da Bondo», quinta in'abitanta. «Cun ils ierts da legums e las novas sendas, ch'èn vegnidas fatgas ensemen cun ils mirs, è er turnada in pau vita a Bondo», agiunta in'autra.

Valtellina: l'exempel dal passà

Noss viadi finescha en Valtellina, en la vischnanca da Valdisotto, davant las portas da Bormio. Là, durant las inundaziuns da l'onn 1987, ch'avevan tutgà er la Svizra ed il Puschlav, ha ina bova immensa stritgà il vitg da Sant'Antonio Morignone da la charta geografica.

Zwei Personen stehen vor Berglandschaft bei einem Picknicktisch.
Legenda: La bova da la val Pola. RSI

Era là han ins pretendì la reconstrucziun. «Schizunt senza chasas essan nus anc pli fitg vitg» è stà il motto da vischinas e vischins da lezzas uras. Prest 40 onns èn passads, in nov vitg datti bain, ma igl è en realitad in quartier senza olma ch'è vegnì uschè tard ch'el n'era betg pli necessari. I mancavan perfin ils abitants. Nus avain inscuntrà ils survivents da lez temp cun lur regurdientschas dramaticas e lur temas anc adina preschentas: Gist questa stad han novas malauras chaschunà novas bovas che han danovamain sfurzà da fugir, cun la tschertezza ch'ins sto reponderar la moda e maniera co ch'ins viva en las Alps.

dialog

Artitgels legids il pli savens