Tschertas metodas duessan dentant vegnir revalitadas, respunda in specialist en in artitgel da RTS.ch, perquai ch'errurs da sajettar pon mintgatant far mendra la situaziun.
Tenor in'analisa da l'Universitad da Losanna da 34 lufs sajettads en il Vallais tranter settember 2024 e schaner 2025, tutgava la mesadad betg tar trieps designads da la Confederaziun. L'analisa è vegnida a la publicitad grazia al Sonntagsblick che ha dumandà per las infurmaziuns sin basa da la Lescha da transparenza. Ed anc mender: la quota crescha tenor il studi cità dal gasetta. Protecturs da l'ambient accusan il Vallais da grevs sbagls e crititgeschan la mancanza da surveglianza e da savida adattada.
En l'emissiun Forum, ha Christophe Darbellay, cusseglier guvernativ vallesan responsabel per la chatscha, dentant mess en dumonda las cifras dal studi. «Jau hai collavuraturs che èn professiunals, biologs, disads da leger la litteratura scientifica, e che n'han chattà nagin rapport che menziuna quests dumbers».
«Jau las attribuesch damai simplamain els al Sonntagsblick. Dal rest èn vegnids sajettads tut ils lufs ch'èn vegnids sajettads en il Vallais senza excepziun en il rom da la legalitad», cuntinuescha el e manegia che questa affera saja ina «polemica da stad» e «fitg interessanta per ils lobists dal luf», «gruppas che binglan adina sin il Vallais» pia in «Vallais-bashing», al qual «las medias sa participeschan savens cun plaschair».
Betg identifitgar cun in zetef
Dapi la revisiun parziala da la Lescha da chatscha l'onn 2023 èsi pussaivel da sajettar preventivamain singuls lufs u entirs trieps, er sch'i n'ha betg dà gronds donns da muntaneras. L'Uffizi federal d'ambient sto approvar las dumondas dals chantuns che fixeschan il territori da chatscha uschè precis sco pussaivel.
Al lieu èsi per ils chatschaders dentant nunpussaivel d'identifitgar ils individis sin ils quals els sajettan, ha fatg endament Christophe Darbellay. El è da l'avis che ses chantun saja «tut plain» da lufs ed affirmescha sia finamira da reducir il dumber da trieps en il Vallais da 13 sin trais, era schi dat sbagls.
Ina schelta da pleds che mussia gia il pregiudizi, di il biolog ed etolog Jean-Marc Landry ch'è sa spezialisà sin lufs: «Quai è ina vista dal tuttafatg ord perspectiva da l'umana. Igl èn animals territorials ed il Vallais ha magari bler spazi per prender si blers lufs. Il Vallais n'è pia betg 'tut plain' da lufs, mabain i dat simplamain lufs en il Vallais», restrenscha el. L'expert ch'è stà envidà il mardi a l'emissiun forum è d'accord cun il politicher ch'igl è difficil d'identifitgar ils animals ch'ins sajetta. «Sch'ins sajetta l'atun, lura sa repartan els, lufs che bandunan ils territoris, barats tranter ils trieps che sa conuschan mintgatant ... Il luf è ultra da quai ina spezia sociala, damai na savais Vus betg sinceramain sin tgi che Vus sajettais.»
Midar il patratgar
Ma, «sch'ins vul diminuir ils donns vi da las muntaneras, ston ins sajettar il dretg luf il dretg mument. Quai pretenda savida, damai ston ins integrar in pau scienza en la chaussa.» cuntinuescha il scienzià Jean-Marc Landry. Quai na saja actualmain betg il cas. «Jau pens ch'i dettia ina part ch'è simplamain politica, perquai ch'ins vul regular il luf co ch'ins fa cun tut ils animals», analisescha el. «I dat er largias da finanziaziun. Ins avess per exempel pudì mesirar l'efficacitad da las sajettadas cun far territoris, nua ch'i vegn sajettà ed auters territoris, nua ch'i na vegn betg sajettà. Lura pudess ins vesair, sch'il sajettar è pli effectiv che la protecziun da las muntaneras.»
Actualmain na vegni dentant fatg nagut, quai che Landry chatta deplorabel. «Quai è donn, pertge sch'ins constatescha che las attatgas van enavos, na pon ins betg propi trair conclusiuns, schebain ch'ins impunda tschientmillis francs per quai. La dumonda è, sch'ins na duess betg investir quests daners meglier en dapli savida e protecziun».
La «metoda grischuna»
Ch'i vegn sajettà lufs che na tutgan betg tar ils trieps ch'èn vegnids taxads sco problematics possia schizunt esser cuntraproductiv, cuntinuescha el. «Ins sto savair ch'i dat lufs u perfin entirs trieps ch'attatgan mo fitg darar muntaneras.»
L'expert recumonda ina metoda cumplementara tranter la protecziun da muntaneras e la regulaziun. El è da l'avis ch'i fiss da preferir la metoda da la «regulaziun parziala», nua che mo lufs giuvens vegnan sajettads. «L'interessant vi da questa metoda è ch'ins na ristga betg da sajettar in animal da razza che na chaschuna nagins problems e n'attatga naginas muntaneras. Sche Vus sajettais in tal individi, pudais Vus eventualmain destruir la gruppa e stgaffir dapli problems che quai che Vus schliais. Sche Vus sajettais pia sin umans giuvens, avais Vus ina ristga bler pli pitschna.»