Marcus Caduff, schef dal departament d'economia publica e fatgs socials dal Grischun, avant 3 dis han ils Stadis Unids da l'America annunzià 39% dazis per la Svizra. Ils pli auts dazis da l'entira Europa. Quels tutgan la Svizra. Tge è sta l'emprima reacziun?
Jau sun surstà. Igl è stà in zic in schoc, per dir la verdad, ch'ins ha gist 39% dazis, suenter ch'ins ha adina gì signals ch'ins saja sin buna via dad anflar ina cunvegna acceptabla per l'economia svizra.
L'avrigl, cura che la tematica dals dazis era vegnida pli e pli actuala, avevas Vus ditg en in'intervista cun RTR ch'i saja da pigliar quai cun calma e ponderaziun, e betg da vegnir en panica suenter mintga toffa che vegnia da l'autra vart da l'ocean. Ussa è quai tuttina stà ina enorma «toffa». Quant gronda è la surpraisa davart la dimensiun dals dazis?
Sch’ins sa, tgi ch'è da l'autra vart da l'Atlantic, tgi e regia là che n'è betg calculabel, ch'è erratic, lura na dastga quai betg surstar. Quai ch'jau hai ditg l'avrigl vala anc adina. Cler, ins è stà in zic surstà e schoccà. Ussa èsi però da puspè star nà e ponderar, tge ch'è la via gista, empruvar da cuntinuar las tractativas. Nus essan oramai in stadi plitost pitschen. E sche las reglas dal martgà na valan betg pli, ed i va mo anc per la pura pussanza, lura avain nus sco Svizra oramai in dischavantatg. Jau pens però anc adina ch'i na vegn la finala betg a resultar in dazi da 39%, mabain che la Svizra vegn schont anc engiu cun quai.
Ins duai ussa vairamain restar ruassaivels e ponderar, tge «massa da manever» che nus avain insumma anc, tge che nus pudain far, nua che nus pudain anc vegnir encunter e tge stuain far per cuntanscher dazis ch'èn acceptabels. Atgnamain n'èn nagins dazis acceptabels. Apparentamain avain però ina nova realitad, e nus stuain acceptar quai ed empruvar da betg avair in dischavantatg envers auters stadis dal vest, Europa e Japan. Auters stadis cun per part gnanc la mesadad dals dazis che la Svizra ha.
Tge consequenzas pudessan lura ils dazis americans da 39% avair l'economia grischuna?
Nus savain che nus avain exportà il 2024 rauba en ina valeta da circa 2,5 milliardas francs. Da quai èn bun 14% – pia 300 fin 350 milliuns – ids direct en ils Stadis Unids. Sche nus na pudain betg pli exportar quai, lura è la dumonda, sch'igl è products ch'els pon substituir, ch'i chattan insanua auter pli bunmartgà u betg. Quai che nus avain però gia vis suenter l'avrigl è che tschertins din ch'i na produceschan betg pli en Svizra la rauba per il martgà american, mabain ch'i vulan producir là, nua ch'ils dazis èn pli bass, sco per exempel en l'Europa cun 15%. U che nus avain era vis auters che vulan bajegiar si dapli en ils Stadis Unids e betg pli en il Grischun. Quai è il segund effect ch'avain constatà. Uschia perdin nus sa chapescha plazzas da lavur, sche quai resta uschia.
Per tge branscha faschais ils pli gronds quitads, nua ch'i dat las pli grondas consequenzas?
Nus avain 3 branschas ch'exporteschan direct principalmain – u ina gronda part – en l'America: la chemia, quai ch'ha da far in zic cun electronica (sensurs, etc) ed igl è era in zic maschinas che vegnan exportadas là. Igl è da quintar che questas trais branschas pateschan il pli fitg.
Quai nus na savain betg è la reducziun da quai che vegn exportà en l'Uniun europeica, vegn bajegià en auters products e va suenter en l'America – pia indirect. Quai na pudain betg quantifitgar, perquai che nus na savain betg, tge che va per exempel en Germania, vegn bajegià en auters products e vegn lura exportà da là anora en ils Stadis Unids.
Ils davos dis èsi stà d'udir inqual pretensiun da l'economia. Per exempel dapli lavur curta, u distgargiar l'economia cun taglias pli bassas, meglra collavuraziun cun l'Europa. Tge di Marcus Caduff?
Nus stuain ponderar, tge che nus pudain far. Nus stuain savair che nus essan persuls. Nus avain gea tschernì la via dad esser in stadi suveran, da betg far par a l'Uniun europeica. Quai na pudain era betg quintar che lezza (UE) vegn a porscher agid a nus. Nus essan persuls, da quai stuain esser conscients. Quai che nus pudain segir ponderar è lavur reducida. Sch'i vegn uschenavant ch'interpresas ston reducir, u pon per in temp betg dar lavur a tuts emploiads. Qua pudain nus porscher maun. Tar la taglia èsi da ponderar, tge che capita cun la taglia minimala da la OECD, che nus avain decis d'introducir. Ponderar, sche nus stuain vairamain far quai.
Quai ch'è il pli tgutg da far, e quai vegn per part fatg, è d'inculpar l'in l'auter, las partidas dattan l'ina a l'autra la culpa. Tscherts chantuns dattan la culpa al Cussegl federal, quai ch'è il pli tgutg che pudain far. Sche nus vulain numnar in culpabel, lez sesa da l'autra vart da l'Atlantic e betg qua. Lez ha inizià quai teater e nagin auter.
Sche quels dazis vegnan ussa propi: Tge vesais Vus sco mesira ch'il chantun Grischun po e sto prender?
La lavur curta è segir quai che nus pudain far. Quai va dentant sur la Confederaziun, però pudain nus là esser main severs, sch'i va per exports en ils Stadis Unids. la taglia è il sulet ch'ins po anc ponderar, schebain nus avain insumma in spazi d'agir ch'ins pudess là vegnir encunter. Uschiglio èsi uschia ch'in chantun persul na po betg far grondas chaussas. Jau crai che nus stuain lura collavurar [ils chantuns, rem. red.] cun la Confederaziun e chattar ensemen ina schliaziun. Tenor mai na fai pia betg senn dad ussa dar la culpa l'in a l'autra, mabain stuain star ensemen e guardar, tge che nus pudain far sco stadi Svizra – ils chantuns e la Confederaziun ensemen.
E tge spetgais Vus dal Cussegl federal?
Jau spetg schont ch’ins emprova ussa anc da contrahar, ch’ins emprova dad chattar ina via cun dazis acceptabels. Il pli gugent fissi natiralmain nagins [dazis, rem. red.], quai che faschess era senn, perquai che quai fa la finala donn a tuts – betg mo a nus, mabain era als Stadis Unids. Ch'ins emprova da chattar dazis ch'èn en il rom da quel dad auters stadis, uschia che nus n'avain nagin dischavantatg da concurrenza en il martgà internaziunal.
Vus avais ditg ch'i portia nagut dad ussa dar la culpa l'in a l'autra. Tuttina hai bainspert dà vuschs che pretendan ch'il Cussegl federal haja disditg. Vesais Vus quai era uschia?
Jau crai quai è difficil da giuditgar. Nus n'essan betg stads involvads en las tractativas. Nus na savain era betg, tge ch'è tut passà davos portas serradas. Ins sa forsa inqual chaussa. Jau na crai però betg ch'ins possia dir ch'il Cussegl federala haja disditg. Ins ha empruvà da far il pussaivel.
Jau crai però che mintgin sa, cun tgi che nus avain da far. Sch'il retg da l'autra vart [da l'Atlantic, rem. red.] ha in di nauscha luna, lura na datti simplamain nagina cunvegna. E perquai crai jau ch'il Cussegl federal na s'empo betg ina massa. Lez ha empruvà da far il pussaivel ed il meglier. Forsa èsi capità sbagls qua u là – però nua ch'i vegn lavurà, là datti sbagls. Sche nus vulain far quai [discussiun davart la culpa, rem. red.], lura vulain far quai, cura ch'igl è schlià ils problems. Ussa n'è segir betg il mument per far renfatschas l'in a l'autra.