Siglir tar il cuntegn
audio
Il 2023 – in onn en il spievel da la Vita e cretta
Or da Vita e cretta dals 31.12.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 55 minutas 47 Secundas.

54 giadas etica e religiun Il 2023 – in onn en il spievel da la Vita e cretta

Ils 31 da december è in di spezial – il di, nua che vegl e nov sa dattan il maun. Per quest di porscha la Vita e cretta intginas da sias istorgias, ch'han muventà il 2023.

Guerras e conflicts e tuttina duai toleranza esser pussaivla

Passa 114 milliuns umans èn stadas l’atun passà en fugia en tut il mund. Quai scrivan las Naziuns Unidas. 114 milliuns n’èn betg be ina cifra, ma 114 milliuns umans differents, cun lur speranzas ed istorgias. Istorgias, ch’eran adina puspè tema en la Vita e cretta.

Per exempel en occasiun dal 50avel di da la mort da l’erox grischun nunenconuschent Anton Bühler. U tar l’inscunter cun l’autur ed anteriur president da la republica Federala tudestga Joachim Gauck ed er tar l’istorgia da l’Ucranaisa Yuliia Nekriach, ch’è fugida cun ses dus figls da la guerra a Mustér.

Fusiuns, finanzas ed abus

Er per las baselgias era il 2023 in onn burascus. Il settember ha scurlattà in studi davart l’abus en la baselgia catolica betg be il mund ecclesiastic, ma ils umans sur ils cunfins svizzers ora. Las istoricras da l’universitad da Turitg han discurrì dad avair vesì «mo il piz da la muntogna da glatsch».

Quai ha stgatschà anc dapli glieud or da la baselgias. Perquai vuleva la Vita e cretta savair, tge che quai signifitga per las finanzas da las dus baselgias grondas en il Grischun. E nus avain dumandà, sch’igl na faschess betg segn da far il medem sco che l’economia privata fa, cur ch’i dat problems – numnadamain: fusiunar.

Adina è Eva la culpa – ni era en vardad tut auter?

Paupra Eva. Dapi temps biblics è ella la culpa da la miseria dals umans. Perquai ch’ella ha tadlà a la serp e mors en il mail scumandà. Dapi lura èn las dunnas suttamessas als umens. Però daco insumma? Pervi dal vegl testament? Pervi da l’evoluziun? E tge rolla gioga la religiun?

A questas dumondas ha la Vita e cretta respundì il 2023 en ina seria. En quatter parts avain nus tematisà cun il istoricher e scienzà da litteratura Kai Michel ed il scienzià dal cumportament e biolog d’evoluziun Carel van Schaik: «La vardad sur dad Eva».

In autra istorgia da Nadal - novas da Yuliia

Tranter tut mes messadis Whatsapp da Nadal era er in da Yuliia Nekriach. La dunna ucranaisa, ch’era fugida cun ses dus figls da la guerra si Mustér. Jau aveva scuntrà ella per ina Marella davart la guerra en sia patria.

En la resposta a ses messadi hai jau raquintà da la Vita e cretta e ch'jau veglia tematisar er anc ina gida sia istorgia. Sch’ella haja anc insatge dad agiuntar. Geabain, quai haja ella, ma ella dovria in mument.

La saira tard hai jau survegnì resposta, meglier ditg respostas. In text lung e fotografias. Chasas destruidas, mirs crudads, ina bara. E blera schuldada. Viva e morta. Umens, grazia a quels che la glieud ucranaisa haja puspè savì surviver in onn. In schuldà cun egliada decisa. «L’anteriur econom da la firma, nua che jau lavurava» ha scrit Yuliia Nekriach suten. In auter um en unifurma sesa cun in pitschen monitur en in stretgira foss, «il schef da finanzas da quella firma nua che jau era scheffa da las resursas umanas»

Quai è ina traducziun d'ina part da ses text englais: «Mintga di ves jau qua en Svizra blers videos dad Israel perfin da quels cun il Son Niclà ed acturs davart ils orrurs che questa Hamas ha fatg a las persunas civilas. La guerra en l’Israel è in orrur. Ma la guerra en l’Ucraina n’è betg a fin e las persunas civilas en Ucraina pateschan anc adina dals orrurs fatgs da la Russia. Per plaschair betg emblidar, ch’igl è guerra en l’Ucraina.»

Ed ella scriva, quants umans ch’èn morts u ferids. «Sche ti vuls chapir, cumpareglia, per exempel, cun 195’000 persunas che vivan en il Grischun cun las persunas feridas u mazzadas en l’Ucraina.» 75% da las Grischunas ed ils Grischuns fissan pertutgads. «Quai èn cifras terriblas e malavita betg cifras finalas.» Ella speria che tut il mund haja pasch, che tut la glieud emprendia finalmain d’appreziar e respectar la vita e la sanadad d'autra glieud.

«E sch'insatgi sustegna a victimas da la guerra, saja quai in Ucraina u en l’Israel, lura èsi da sa regurdar, che nagin agid n’è memia pitschen, perfin in pled da sustegn è in grond agid. Ed er, sche ti has gugent ils politichers en l’Ucraina u betg, sch’els han sbaglià u betg, ti gidas a 38’000’000 umans da surviver! Ti gidas ad uffants da durmir en paus la notg, a mammas da na betg stuair temair per il destin da lur uffants struptgads da las armas russas da viver puspè ina vita normala!»

Vita e cretta 08:00

Artitgels legids il pli savens