Onn per onn pelegrineschan milliuns da cartentas e cartents da l'entir mund en ils pli differents lieus sontgs u spirituals. Uschia èn per exempel l’entschatta da l’onn radund 400 milliuns hindus pelegrinads durant 44 dis a la pli gronda festa da pelegrinadi dal mund – a la «Maha Kumbh Mela» en l’India. Ed en paucs dis pelegrineschan bun 2 milliuns muslims e muslimas a Mekka en l'Arabia Saudita per far il Hadsch, il pelegrinadi che vala sco ina da las pli impurtantas experientschas religiusas d’in muslim e muslima.
Natiralmain pelegrineschan era cristians e cristianas quest onn. Tant pli fitg perquai ch'igl è in onn sontg che stat lura anc sut il moto dals «pelegrins da speranza». Be gia a Roma quinta la baselgia catolica cun radund 30 milliuns pelegrins e pelegrinas quest onn. Ed era sin la via da son Giachan a Santiago de Compostela quintan ins cun pssa in mez milliun pelegrinas e pelegrins – tants sco anc mai dapi ch'ins ha cumenzà a dumbrar.
Pelegrinadi retardà per cristians
Il pelegrinar para il mument d’esser uschè popular sco anc mai, sch’ins guarda quantas persunas che fan quai onn per onn. Che cartentas e cartents da las pli differentas religiuns pelegrineschan per profundar uschia tranter auter lur relaziun cun il divin e far experientschas spiritualas, lez n'è dentant nagut nov. «Dapi ch’i dat carstgauns datti era religiuns e cults ed uschè ditg datti era il pelegrinar», explitgescha l’istoricher e teolog Jan-Andrea Bernhard. «Il pelegrinar en las differentas religiuns è dentant fitg differenzià ed er ils motivs da pelegrinar èn fitg differents.»
Dapi ch’i dat carstgauns datti era religiuns e cults ed uschè ditg datti era il pelegrinar.
En il cristianissem cumenza il pelegrinar en tuttacas plitost tard: ensasez pir en il quart tschientaner suenter la mort da Jesus. Ch’igl ha duvrà uschè ditg fin ch’il pelegrinar ha survegnì ina tscherta muntada ed era sistematica, ha la fin finala era da far cun l’Imperi roman. L’emprim anc tolerada sco secta gidieua, han ils Romans scumandà ella pli tard sco atgna gruppa religiusa e schizunt persequità cartentas e cartents cristians.
Pir cun l’imperatur Constantin l’entschatta dal quart tschientaner è quai sa midà. Sco emprim imperatur roman ha el promovì il cristianissem – e quai uschè fitg ch’il cristianissem è daventà la fin dal tschientaner schizunt la religiun principala da l’imperi roman.
Papa Pieder a Roma
Per derasar ed etablir il cristianissem sco religiun principala han ils romans promovì sco emprim ils lieus centrals da la vita da Jesus. «Surtut Jerusalem e Betlehem èn lieus ch’ins ha promovì fitg baud», di l’istoricher Jan-Andrea Bernhard. Pli tard han ils Romans lura era cumenzà a promover ils lieus dals apostels sco lieus da pelegrinadi – cunzunt Roma cun ils apostels Paul e Pieder. Quai era cun l'idea d'etablir Roma sco pli impurtant patriarcat da la baselgia catolica cunquai che Pieder è mort là ed ha er errigì a Roma sia baselgia. Pieder vala sco emprim papa dal cristianissem.
En quest entir process da promover e derasar il cristianissem n’èsi dentant betg restà tar ils lieus da Jesus e da ses apostels sco lieus da pelegrinadi. L’idea da vegnir medegià e salvà cun be tutgar en ina materia pli sontga ch’ins sez – quai ch’è tenor il professer titular Jan-Andrea Bernhard in pensar pajaun – è sa derasada adina pli fitg en il cristianissem. En la Bibla stettia per exempel scrit: «Ed els han tutgà en il vestgì da Jesus ed èn vegnids medegiads.» Cun intensivar la tschertga da quellas materias, haja quai lura era dà adina dapli lieus da pelegrinar cun reliquias.
La crusch da Jesus per tuts
Tge ch’è capità cun questas reliquias e co ch'ellas èn vegnidas duvradas per promover il cristianissem ed ils lieus da pelegrinadi, mussa l’exempel da la crusch da Jesus. Ina part da quella han ils romans numnadamain pretendì d’avair chattà durant il temp da l'imperatur Constantin, bun 300 onns suenter la mort da Jesus. «E questa part da la crusch, gronda u pintga n’è betg cler, è lura vegnida derasada en il mund», declera Jan-Andrea Bernhard. «Vul dir ins ha tuttenina chattà qua e là parts da la crusch da Jesus.» E quellas parts han animà cartents e cartentas cristianas da pelegrinar en quests lieus per vegnir uschià medegià ed er salvà.
Betg emblidar dastg'ins qua tenor Bernhard che la mort era en quest temp, avant l'illuminissem, era fitg preschenta. Cartents e cartentas avevan tema da murir senza salvament e da vegnir uschia en l'uffiern u en il purgetieri. Els speravan perquai era che quellas reliquias possian salvar lur olma.
Ils sontgs vegnan
Suenter ils lieus principals da Jesus, da ses apostels e da las differentas reliquias ch’ins ha chattà, ha la baselgia cun il temp era entschet a promover ils lieus da buns cartents sco lieus da pelegrinadi. Quai n’eran betg adina mo marters ch’èn morts per lur cardientscha, mabain era carstgauns ch’èn stads in exempel per la vita cristiana.
Ins ha bavì pli baud vin or dal chau da son Placi perquai ch’ins sperava da vegnir uschia medegià d'in grond putgà.
Uschia ha la baselgia per exempel fatg or dal Flurin da Ramosch ch’è mort enturn l’onn 712 in sontg ed ord sia fossa in lieu da pelegrinar. Quai dentant pir 200 onns suenter sia mort cun translocar sia fossa en baselgia e crear ina legenda da sia vita – ina legenda da sontgs. Ed era qua n’hai betg tanschì be cun ils lieus dals sontgs, mabain adina pli stedi han era lur reliquias giugà ina rolla centrala per animar cartentas e cartents da pelegrinar en in lieu.
A Mustér per exempel ha la glieud bavì il vin or dal chau da son Placi perquai ch’ins sperava da vegnir medegià, sch’il vin è en la chavazza d’in sontg ed ins baiva quel. Son Placi è mort sco marter e duai tenor la legenda avair purtà ses agen chau a son Sigisbert suenter ch’el è vegnì stgavazzà.
Stgaffì in liom impurtant
Cunzunt en il temp medieval ch’ha cuzzà fin il 15avel tschientaner ha la baselgia promovì fitg ferm las reliquias. Igl è stà in veritabel turissem da reliquias e cunquai er in turissem da pelegrinar. «L’era dal pelegrinadi è il temp medieval, cunzunt il temp tardmedieval», declera l’istoricher e teolog Jan-Andrea Bernhard. «Ins gieva a pelegrinar en lieus, nua ch’ins aveva udì ch’igl haja reliquias impurtantas e ch’igl haja era gia dà miraclas.»
Damai che la mobilitad n’era da lez temp betg anc uschè svelta sco ozendi, era il pelegrinar bain er economicamain interessant per quests lieus ch’avevan per exempel in sontg e reliquias.
Il pelegrinar ha gì per ils lieus er in aspect fitg economic. La glieud vegniva a pè ed abitava lura là. Ir la bun’ura cun il bus a Nossadunnaun e la saira puspè turnar na gieva betg.
Il pelegrinar aveva dentant er aspects socials. Uschia na deva quai tenor Bernhard betg differenzas da stan tranter pelegrins e pelegrinas. In nobel che pelegrinava a Jerusalem u a Roma per exempel, n’aveva betg dapli dretgs ch’ina autra pelegrina u pelegrin. Tuts eran tuttina davant Dieu e quai animava era da pelegrinar.
Il pauper pur aveva ils medems dretgs sco il nobel. E quai era per il pievel cumin ina gronda motivaziun da far pelegrinadis.
Vitiers vegn che cartentas e cartents dals pli differents lieus èn sa scuntrads en in lieu specific per pratitgar communablamain rituals religius, sco per exempel da far ensemen oraziuns u da rugar per perdun per ils putgads. E quai ha tenor Jan-Andrea Bernhard stgaffì in liom cultural-religius-surregiunal da tutgar ensemen. «Per la societad cristiana è quai stà tenor mia vista fitg impurtant», concluda l’istoricher da baselgias.
Betg bittar ils daners da fanestra ora
Quest liom è dentant per part puspè rut l’entschatta dal 16avel tschientaner cun la refurmaziun ch’ha spartì la baselgia en differentas confessiuns. Ils refurmaturs han cunzunt crititgà il far fatschenta da la baselgia cun il rugar per perdun sco per exempel tar il pelegrinar.
Empè da bittar ils daners da fanestra ora cun far pelegrinadis, duain ins plitost duvrar quests daners per gidar ils concarstgauns ch’èn en miseria, ha per exempel il refurmatur Martin Luther crititgà il pelegrinar. La grazia da Dieu na dettia quai uschè u uschia betg cun pelegrinar, far oraziun u cun dar daners a la baselgia. Ins duaja perquai pli gugent star a chasa e viver ina buna vita sco cristian e cristiana.
Quai è stà in temp dal confessiunalissem. Ils protestants na pelegrinavan betg, ils catolics dentant schon.
Auter che quai ch’ins pudess dentant pensar, èn ils lieus da pelegrinar betg sa sminuids cun la refurmaziun. Il cuntrari è stà il cass. La baselgia catolica ha reagì sin la refurmaziun cun promover anc pli fitg ils lieus sontgs – cunzunt ils lieus, nua che Maria duai esser cumparida. Uschia che quests lieus sontgs èn per uschè da dir creschids sco bulieus or da la terra.
Salvar l’olma per qua sin terra
In temp da dus munds parallels, ch’i na dat ozendi betg pli uschia. Era perquai che las raschuns da pelegrinar èn sa midadas en il decurs dal temp. Per ils pli paucs cartents e cartentas giaja quai ussa anc per salvar l’olma per l’eternitad, concluda il teolog ed istoricher da baselgias, Jan-Andrea Bernhard. «Pelegrinar è ozendi plitost ina chaussa per sa chattar, vegnir or dal mund dal stress e da chattar la pasch ed il ruaus en l’olma, per pudair viver cuntent.» Pia da salvar l’olma per la vita qua sin terra empè per l'eternitad sco quai ch'igl era avant il cas. Questa midada da vista haja da far cun l’illuminissem, di Jan-Andrea Bernhard.
En tutta cas è il pelegrinar stà in success per il cristianissem. Quai tant sch’i va per la derasaziun dal cristianissem, sco era per crear ina cuminanza mundiala. E ch’il pelegrinar è anc oz fitg popular mussa fitg bain il dumber da cartentas e cartents che fan quai onn per onn sin l'entir mund.