Tut a la mitta èsi capità – senza ni hau ni mau e senza communicaziun uffiziala, sco quai ch’igl è uschiglio usit en tals cas. Gia dapi il 2019 scolescha Rico Cathomas didactica rumantscha a la magistraglia futura. El explitgescha ils rampigns, las metodas ed ils effects en l’instrucziun da lingua. Sia «professura speziala» è dentant stada limitada per sis onns.
Dapi l’entschatta da quest onn è ussa però installada ina «professura ordinaria» a la Scola auta da pedagogia dal Grischun (SAP). Quai è ina buna nova. La professura sviluppescha numnadamain er ils meds d’instrucziun per las scolaras ed ils scolars rumantschs. A chaschun da questa midada – betg mo formala – ha la FMR intervistà Rico Cathomas.
FMR: Avant 20 onns avais Vus dà in fitg bun attestat a las scolas rumantschas. Ellas hajan in model bun e modern, avais Vus scrit en Vossa dissertaziun. Pertge?
Rico Cathomas: Nus avain intercurì il svilup da las cumpetenzas dal rumantsch e dal tudestg da scolars e scolaras. Da lezzas uras avain nus constatà, ch’igl è in bun model da scola per promover la bilinguitad rumantsch-tudestga.
E tge schessas Vus oz? Survegnissan las scolas rumantschas anc adina in bun attestat ubain in mender?
Igl è simplamain sa midà. L’exactadad linguistica – per exempel l’ortografica e grammaticala – ha plitost prendì giu. Da l’autra vart ha la cumpetenza da discurrer, da ristgar da dir insatge e da discurrer tgunsch prendì tiers.
Èsi in trend general u pertutga quai be las scolas rumantschas?
Igl è in trend general ch'ha cumenzà ils onns 70 cun l’uschenumnada «kommunikative Wende». Ins ha per exempel vis ch’insatgi che aveva emprendì englais e saveva las reglas grammaticalas, n’ha rabitschà ora gnanc pled, sch’el è ì en l’Engalterra. Perquai han ins midà l’instrucziun e ditg: igl è il principal da pudair communitgar in cun l’auter currentamain a bucca, la grammatica e l’ortografia n’èn betg uschè impurtantas.
Fin l’onn 2024 essas Vus stads engaschads sco professer spezial. Uss essas Vus professer ordinari a la Scola auta da pedagogica dal Grischun (SAP). Tge è la differenza?
Fin uss è la «professura per rumantsch e didactica rumantscha» stada finanziada a moda extraordinaria. A partir da quest onn surpiglia la SAP l’entira finanziaziun.
Porscha quai dapli segirezza?
Gea, avant è la finanziaziun stada restrenschida sin sis onns. La professura è sa cumprovada. Perquai ha la SAP uss integrà ella en ses process ordinari.
Vus instruis tranter auter era didactica rumantscha a Voss students e studentas. Tge è didactica insumma?
Ditg simplifitgà vai en la didactica per l’emprender e l’instruir.
Mussais Vus ils trics e rampigns co explitgar insatge als scolars?
Betg mo lez. La didactica intercurescha era las cundiziuns cun las qualas i sa vegnir instruì ed emprendì il meglier. Nossa professura porscha er ina didactica da rumantsch per studentas e students dad autras universitads che instrueschan pli tard sin ils stgalims secundar e gimnasial.
Essas Vus gugent professer?
Gea, igl è fitg interessant e variant dad esser professer, surtut sch’ins po anc realisar l’agen profil da la professura. Jau dastg lavurar tant cun teams da retschertga, sco da svilup. Jau emprend anc adina ina massa novas chaussas. Ma jau instruesch er anc adina fitg gugent. Durant mes studi hai jau fatg bleras substituziuns en scolas. Jau fiss da principi era gugent restà scolast primar, ma il tschaffen da far perscrutaziun è stà anc pli grond.
Quantas persunas lavuran a la professura per didactica rumantscha?
Nus essan en trais cun il focus sin la retschertga e var tschintg che han lur focus sin il sviluppar meds d’instrucziun. Plinavant ans gidan pliras collavuraturas u collavuraturs externs en differents projects.
«Mediomatix» sa numnan ils meds d’instrucziun che Vossa professura ha fatg. Essas Vus losch sin la prestaziun?
Jau sun surtut losch sin il team. Far meds d’instrucziun dovra simplamain in snuaivel bun team. Nus avain gì ina pitschna fanestra da temp per realisar «Mediomatix». E nus avain gì extrem buna glieud.
Igl ha stuì ir fitg svelt?
Gea, dal 2016 fin il 2022 avain nus fatg ils meds per sursilvan, sutsilvan, puter e vallader da la segunda fin novavla classa. Jau sun anc oz surstà che nus avain dumagnà quai entaifer uschè curt temp. Il ritmus da lavur è stà extrem aut. Uss essan nus anc londervi da finir ils meds per surmiran. Supplementarmain sviluppain nus da preschent era novs meds per emprender rumantsch sco segunda lingua u lingua estra. Ma là essan nus plitost a l’entschatta dal project.
Nua sa differenziescha «Mediomatix» en ils differents idioms?
Sch’i va per exempel per usits, vegn raquintà en il sursilvan dal trair schibettas ed en il vallader u puter dal Chalandamarz. Era las chanzuns u la litteratura èsi impurtant dad adattar als idioms.
Tar Voss pensum tutga era la retschertga. Vossa professura vuless sco proxim perscrutar l’adiever da meds d’instrucziun. Pertge?
Nus vulain savair co che la magistraglia impunda il med: Tge elements dovra ella e tgenins betg, per tge raschuns? Ubain: Co fan ils scolars ils pensums? I va per dumondas praticas che n’èn dentant anc betg vegnidas intercuridas scientificamain.
La perscrutaziun ha adina l’ambiziun dad esser internaziunala. Datti persunas dal fatg dad auters pajais che s’interesseschan per la retschertga scientifica d’in med d’instrucziun rumantsch?
Gea, emprender linguatgs u co che meds d’instrucziun vegnan duvrads, quai n’èn betg dumondas be rumantschas. Nus duvrain simplamain il context rumantsch per intercurir la chaussa. Interessant èsi lura, sch’ins chatta facits generals, per exempel areguard il management dal temp da la magistraglia cun duvrar in med d’instrucziun.