Il Mulin d'immez – in dals tschintg mulins dal temp vegl a Müstair – vegn sbuvà quest enviern pervia da ses nausch stadi. El è stà en funcziun fin ils onns 1950 cun forza idraulica e suenter per anc var 20 onns cun in indriz electric. En l'avegnir èsi previs da realisar in pumptrack sin questa parcella.
Sut il sviament a Müstair sa chatta in edifizi che para in pau pers tranter il campadi e la prada. Er il stabiliment sez na fa betg propi buna figura, è magari flaivel e l'ina u l'autra fanestra n'è betg pli dal tut intacta. D'ina vart sa preschenta l'edifizi sco ina veglia chasa engiadinaisa, da tschella vart sco in pitschen indriz industrial da la mesadad dal 20avel tschientaner. Vis da dadora na tradescha ozendi nagut pli da la funcziun originala da questa chasa. Tant la roda da mulin sco er in aual n'èn betg pli d'enturn.
Tar quest stabiliment sa tracti dal Mulin d'immez, che vegn però bainbaud sbuvà pervia da ses nausch stadi. Sin questa parcella è previs ch'i vegnia realisà l'emprim pumptrack en la Val Müstair. Per quel datti pel mument in crowdfunding.
Sco emprim cun aua, lura cun forza electrica
«L'ultima giada ch'il Mulin d'immez è stà en funcziun cun agid d'aua, è stà ils onns 1957/58. Dapi quels onns furnescha il PEM – pia l'interpresa electrica en possess da la vischnanca da Val Müstair – avunda energia, ed il Mulin d'immez è silsuenter vegnì electrifitgà», di Valentin Pitsch. Il magister pensiunà da Müstair ha durant ils ultims onns fatg ina pitschna retschertga davart ils mulins en la Val Müstair ed ha pudì quintar a la FMR intgins fatgs davart il Mulin d'immez.
Cun quest midament da forza idraulica sin forza electrica è lura er sa midada la cumparsa da l'edifizi, perquai ch'igl è vegnì fabritgà durant la fin dals onns 1950 l'annex modern cun il nov mulin electric. «La chasa è stada en possess da la famiglia Prevost. L'ultim muliner, numnadamain Benedict Prevost, ha gestiunà quest mulin electric fin a sia mort la fin dals onns 1970», declera Valentin Pitsch. El agiunta che a partir da là n'haja ins betg pli mieut granezza en il Mulin d'immez e che l'edifizi è stà durant decennis anc in magasin per depositar granezza.
La Lavada
Entant ch'en la part istorica èsi memia privlus per entrar, ha la FMR l'emna passada anc pudì ir a dar in sguard en la part pli nova dal Mulin d'immez. A l'intern sa chattan er anc paucs satgs da granezza quasi vids. E perfin l'indriz electric per moler la granezza è anc adina installà, però cuvert d'ina grossa vetta da pulvra e cun micalas da granezza. Ma co ha ussa quest mulin immez la prada da Müstair funcziunà avant l'electrificaziun?
Ch'il Mulin d'immez sa chattava là nua ch'el stat, quai aveva tuttina ses motiv: Sco che il num tradescha gia, na sa tractava tar il Mulin d'immez betg da l'unic mulin a Müstair. En tut deva pli baud tschintg rodas da mulin. Quatter da quellas rodas èn vegnidas messas en funcziun da l'aua d'in chanal artifizial, ch'è vegnì fabritgà parallel al Rom. «Quest'aua vegniva numnada La Lavada ed ha mess en funcziun quests indrizs pervlung il chanal. L'aua vegniva tschiffada circa là, nua che sa chatta ozendi la firma Lico, en il territori Palü d'Adaint. En vischinanza da la Clenga è La Lavada puspè imbuccada en il Rom», declera Valentin Pitsch.
Tschintg rodas da mulin
La Lavada – il chanal è entant er vegnì emplenì per gronda part e n'è betg pli visibel – metteva en moviment las rodas da mulins, resgias e fuschinas. L'emprim quella dal mulin entadim – davart quel n'è betg pli bler enconuschent – e lura quella dal mulin amez. Suenter ha l'aua er anc mess en funcziun il mulin e la resgia da vischnanca, che sa chattava là nua ch'è ozendi la scola da Müstair. En il territori Purtatscha aveva anc la claustra ses agen mulin, il qual è pli tard vegnì fabritgà enturn sco fuschina da farrer. Il tschintgavel mulin da Müstair sa chattava da tschella vart dal Rom, tar la Clenga, ed i sa tractava d'in mulin da puschas. En quest indriz, che vegniva mess en moviment cun forza idraulica, sa separava il sem da la puscha.
Tenor la vischnanca da Val Müstair, ch'è en possess dal Mulin d'immez, n'è la data per sbuvar l'edifizi anc betg definida, perquai ch'ins ha anc da far ina sanaziun da substanzas veglias. Ma i è previs da sbuvar il mulin anc durant quest enviern che vegn. Uschia che svanescha lura er l'ultima perditga da quest anteriur sistem vegl da mulins a Müstair.