Giudim Cuira, en la zona industriala, è il grond giatter cotschen dal lavuratori communal anc serrà. Davant el è dentant gia sa furmada ina lunga colonna d'autos che tanscha enfin a la rudella da la Pulvermühle.
La show da glisch dals sbrinzladers oranschs mussa evidentamain che tut quellas dunnas ed umens davos las rodas da manar han la medema finamira: dismetter lur rument. Punct las 13:15 avra la porta automatica ed il medem mument fan las automobilistas ed ils automobilists ir ils motors dals autos – in lev tuffien da benzin è en l'aria.
Enturn 50 meters davos il giatter cotschen hai in grond plaz. Sin in maun da quel è ina chasetta da lain en quella èn mes sut tetg – sper la cassa – la rimnada da rument electronic, da vestgadira, battarias, capslas e buttiglias da plastic. Sin l'autra vart da la chasetta sut in tetg da lain s'emplaina il tozzel parcadis – davant ils gronds containers cotschens per la rimnada da vaider, palpiri, beschlas ed anc bler dapli – immediat cun autos.
Tranteren hai in Audi nair, ch'era gia dà en egl cura ch'el steva en colonna avant il giatter d'entrada, perquai ch'insatge tgittava or da la porta in pauet averta da la valischera. Igl è in crosstrainer – in guaffen per trenar cundiziun.
In um giuven cun chavels ondulads dat scleriment pertge ch'il crosstrainer sa platga qua sin il lavuratori communal:
Ils blers da nus han in abunament per il center da fitness u van plitost en la natira a spass. E per la brocki èsi stà nagut, perquai ch'il crosstrainer è memia isà.
Uschia va il crosstrainer – inclusiv buttiglia da plastic grischa ch'è anc francada en la fixaziun – la finala en il container.
Sin l'areal dal lavuratori communal hai glieud nua ch'ins guarda. Ils autos vegnan e van en tact da paucas minutas.
Pertge che la glieud vegn gist oz a dismetter lur rument ha differents motivs. Ina mamma ed in bab èn gist turnads cun lur uffant pitschen da las vacanzas ed han oz gì temp, sper lavar la laschiva er per dismetter vaider, palpiri e chartun. In um cun in bussin alv è qua per incumbensa d'ina scola-dimora. Cura ch'il lieu da rimnada da quella saja plain lura stoppia ins far ina tura al lavuratori communal.
Entant ch'in mattet dismetta in bob cotschen, ch'è rut, raquinta sia mamma ch'ella e sia famiglia fan mintga pèr mais urden e sa delibereschan da chaussas inutilas.
Sche nus badain che nus na duvrain betg pli insatge lura vegn quai davent. L'emprim pruvain nus dentant da dar vinavant quellas chaussas a la Caritas u da regalar via status da WhatsApp. Ma igl è grev, i vegn savens betg prendì.
Ed anc in'autra visitadra di ch'ella haja quel «plunder» ch'ella dismetta oz, gia daditg a chasa per dismetter. Oz haja ella gist temp. Ella dismettia surtut rument electronic, ussa ch'il radio funcziunia mo pli cun DAB+.
Jau hai gist gì temp oz. Ma jau hai anc pensà ch'i pudess avair blera glieud.
Gea propi, il lavuratori communal regorda ad in furmicler. Ed en quel grond battibugl da persunas crodan quatter dad ellas spezialmain en egl. Ellas èn pachetadas en bain en lur vestgadira da lavur oranscha. Igl è numnadamain fradaglia.
Ils trais collavuraturs e la collavuratura dal lavuratori gidan nua ch'i dovra ad auzar la rauba gronda e greva. In dals lavurers è Werner Mathis. Suenter ch'el ha gidà ina dunna da dismetter plirs pèra skis raquinta l'um che ha massa faudas dal rir enturn ils egls dals dis da lavur tranter Nadal e Bumaun.
Igl è stà dir, ma bun. Uschia va il temp pli spert.
E l'um cun schnuz alv agiunta ch'i haja en general bunamain adina blera glieud durant l'emna. E la sonda uschè u uschia. Lungurus vegnia mai, di el cun in surrir.
Intgins meters davos Werner Mathis arriva in bab cun sia figlia pitschna ed in labrador nair. La pitschna gruppa n'è betg da viadi cun auto. Na, els han chargià plain il char annex dal velo.
Els hajan «fatg or d'uigl» a chasa, tranter auter cun termagls. Ed i haja er dà mobiglia nova perquai hajan els uss da dismetter in pau «sagex».
Cun il char annex dal velo va quai bain. Chargiar si tut. Tiptop.
Ed entant che bab e figlia svidan il char annex, daventan er els ina part da quai grond furmicler.
In discurs cun il schef dal lavuratori communal da Cuira
Responsabel ch'il manaschi dal lavuratori communal da Cuira funcziuna endretg è Reto Gruber. Il schef dal lavuratori communal da Cuira ha tranter auter raquintà tge ch'è spezialmain impurtant da resguardar sch'ins dismetta insatge, tge effect che la pandemia da corona ha gì per els e tge – u meglier ditg tgi – ch'aveva procurà, avant intgins onns, per ina pulita agitaziun sin il lavuratori communal da Cuira.
Spezialmain tranter e suenter ils dis da festa hajan ils collavuraturs e las collavuraturas dal lavuratori communal da Cuira tut auter che lungurus, manegia Reto Gruber ch'è gia dapli che 10 onns responsabel per il lavuratori communal da la citad da Cuira. Blera glieud haja uss intgins dis temp e prendia la chaschun per far urden.
Atgnamain èn noss «gronds dis da cumbat», sco che nus ils numnain, dentant las sondas enturn ils termins da midar chasa, la fin da mars e la fin da settember.
Insumma – suenter la reavertura dal lavuratori communal ch'era vegnì reorganisà ed engrondì il 2020 marschia anc bler dapli ch'avant. E quai betg mo durant ils «dis da cumbat» sco che Reto Gruber ils numna. Ed il schef dal lavuratori communal agiunta cun ina tschegnada, ch'els sajan daventads «unfrendas da l'agen success». Pli baud hajan ins gì radund 150'000 visitadras e visitaders mintg'onn, ussa èsi enturn 170'000 persunas per onn.
Ina sonda damaun, cura che nus avain mo avert trais uras, avain nus medem bleras persunas che vegnan a dismetter, sco durant in entir di durant l'emna.
Dismetter possian ins tar il lavuratori communal bunamain tut. En spezial tar ina chaussa che vegn rimnada hajan els remartgà ils ultims onns in enorm augment: il chartun. Il commerzi online sa mussia qua fitg. Quai percorschian ins er tar la rimnada da chartun en citad.
La dismessa da chartun è s'augmentada ils ultims onns per 20-25%.
Capità saja quai surtut ils ultims trais fin quatter onns. En spezial la pandemia da Corona haja gì in grond effect che vegnia pustà adina dapli online.
E sper chartun, vaider, palpiri, pet u textilias possian ins er dar giu tar il lavuratori communal da Cuira chaussas ch'èn pli cumplitgadas da dismetter. Sco battarias da litium ch'èn per exempel en cigarettas electronicas ch'ins dovra mo ina giada.
Sch'ins strocla ensemen quellas pon ellas pigliar fieu e lura haja ins in incendi sin il lavuratori communal. Igl haja gia dà cas en Svizra ch'in entir lavuratori communal haja brischà cumplainamain pervia d'uschia ina battaria da litium.
Perquai vegnian quellas battarias da litium ed autras chaussas spinusas, sco battarias d'autos deponidas en in lieu separà ch'è resistent al fieu, serrà cun ina clav e nua che mo persunas scoladas han access. Enfin ch'ils profis vegnian per ellas per las reciclar.
Ins provia en general da reutilisar tant sco pussaivel. Per cuntanscher ina economia circulara. Rument verd saja in bun exempel per quella. Perquai saja uschia impurtant da sortir endretg tut quai che vegn dismess.
E tranteren sa platga sin il lavuratori er insatge che n'ha pers insumma nagut là. Ina da quellas situaziuns è restada spezialmain en memoria dal manader dal lavuratori communal.
Avant intgins onns avain nus gì il cas ch'insatgi ha dismess ina serp viva en in dals containers.
La serp saja probablamain vegnida dismessa en in satg. Perquai saja l'emprim betg crudà si, raquinta Reto Gruber. Ma la serp haja lura sa mussà en in dals containers cotschens e lura haja dà detga agitaziun sin il lavuratori communal. Cun la polizia e la protecziun d'animals hajan ins lura pudì deliberar l'animal e transportar el en il dretg lieu.