Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Situaziun luf en il Grischun La survista dal luf en il Grischun

Il mument datti 12 trieps da lufs en il chantun Grischun. Il chantun vul eliminar quatter da quels, quatter ulteriurs trieps vegnan regulads.

L'onn 2023 hai dà en 11 da 12 trieps da lufs en Grischun ina reproducziun cun en tut almain 51 chagniels. Quai èn dapli ch'il dubel cumpareglià cun l'onn 2022, lura avevi dà bun 20 chagniels. Quai annunzia l'Uffizi da chatscha e pestga en ses rapport da la fin da december.

Cun la midada en l'Ordinaziun federala da chatscha da l'entschatta da december dastga il chantun sajettar preventiv lufs. La fin da november ha l'Uffizi federal da l'ambient dà la lubientscha d'eliminar quatter trieps en il chantun Grischun. Quai pertutga ils trieps da Stagias, Vorab, Beverin e Corn da Lantsch.

Era regular dastga il chantun ils trieps da Rügiul e dal Jatzhorn.

La chatscha sin ils lufs da Stagias, Vorab, Jatzhorn e Rügiul è per il mument sistida, quai suenter in recurs da las organisaziuns da l'ambient.

Sper ils lufs ch'èn vegnids sajettads en il rom da la regulaziun, hai era dà ulteriurs cas ch'in luf è crappà.

L'onn 2023 èn 267 animals vegnids stgarpads entras lufs. L'onn 2022 èn cun 517 dubel uschè blers lufs vegnids stgarpads.

In triep pli pauc en il Grischun

L'uffizi da chatscha ha constatà, che la preschientscha da lufs al Wannaspitz è sa reducida suenter ch'il bab dal triep era vegnì sajettà. Entant ch'i dettia anc lufs en il territori, na quintia quai betg pli sco triep. Il bab dal triep era vegnì sajettà, perquai ch'ina persuna nunenconuschenta aveva blessà el. Avant ha l'uffizi gia regulà il triep e sajettà ina luffa ed in luf giuven.

Triep da Stagias

Il luf dominant da Stagias ha bandunà il triep ed è da nov en il territori dal triep dal Beverin. In nov luf dal Tessin ha remplazzà el, ed ha gì sis luffins cun la luffa dominanta da Stagias. Il triep da Stagias duai vegnir eliminà cumplettamain. Gia l'avust avevi da ina dumonda da regulaziun dal chantun pervia da «activitad da donn speziala». Il triep ha tranter auter er stgarpà ina sterla sin l'Alp Nalps en Val Tujetsch. Per la fin dal 2023 dumbra il triep da Stagias sis lufs, suenter che dus animals èn vegnids sajettads.

Premissas per sajettar in luf (ordinaziun revedida)

Avrir la box Serrar la box

Tenor l'ordinaziun federala da chatscha dastga in luf singul vegnir sajettà, suenter ch’el accumplescha ina da las suandantas premissas:

  • stgarpà entaifer quatter mais 25 animals da niz pitschens
  • stgarpà entaifer in mais 15 animals da niz pitschens
  • stgarpà entaifer quatter mais sis animals da niz pitschens, sch'igl ha pli baud gia dà donns entras lufs
  • stgarpà u blessà gravamain in animal da niz grond
  • en cas da privel considerabel per l'uman

Sco animals da niz gronds valan las spezias bovinas, equestras e camelids dal mund nov – tranter auter èn quai vatgas, chavals, asens, camels e lamas. E las reglas valan mo sche mesiras da protecziun supportablas èn gia avant maun.

Lufs d'in triep dastgan vegnir sajettads sche quel:

  • ha stgarpà entaifer quatter mais otg animals da niz
  • è sa reproducì en il medem onn

Maximalmain la mesadad dals chaniels dastgan vegnir sajettads, en regiuns cun plirs trieps maximal dus terzs. En regiuns cun plirs trieps dastga era vegnir sajettà in luffin da l'onn passà sch'il triep n'ha nagins pitschens l'onn ch'el chaschuna donns.

Sch'i sa tracta d'in luf ch'appartegn ad in triep è ina lubientscha dal BAFU necessaria per pudair sajettar. Tar in luf singul dastga il chantun dar la lubientscha da sajettar senza consentiment da l'Uffizi federal d'ambient.

Quai è be in extract da l'ordinaziun senza tut ils detagls.

Triep dal Beverin

L'entir triep duai vegnir eliminà. Avant in pèr mais aveva la Confederaziun anc refusà ina dumonda da regular il triep dal Beverin. L'entschatta dal november 2022 aveva l'uffizi da chatscha sajettà il luf dominant perquai ch'il triep ha stgarpà animals da niz. Il fanadur 2023 èn dus lufs giuvens vegnids cumprovads, dal bab supponì da quels na datti dentant nagins fastizs questa stad. Geneticamain èn ina luffa ed in ulteriur luf giuven cumprovads en il territori. Il triep dal Beverin è reducì fermamain, da 13 animals l'onn 2022 sin anc probablamain quatter lufs la fin dal 2023.

Triep dal Fuorn

En l'Engiadina hai dà quest onn l'emprima reproducziun da lufs dapi passa 100 onns. Sin il Pass dal Fuorn hai in mastgel, ina femella ch'è là dapi il 2016. Fertant hajan ins pudì confermar ch'il triep quinta almain otg animals giuvens, e betg mo quatter sco pensà fin qua, ha ditg Arno Puorger dal uffizi da chatscha e pestga dal Grischun ad RTR. L'entir triep quinta pia diesch lufs. 

Triep da Valgronda

Duas luffas giuvnas ha l'Uffizi da chatscha sajettà ils 31 d'avust 2023 pervia da stgarps, il terz luf giuven è vegnì sajettà il november. Cunquai è la regulaziun da quest triep finida per quest onn. Il triep che sa mova tranter Mustér, Glion ed en la part dal sid dal Glogn, sa cumpona tenor il chantun da trais animals la fin da december. Il mastgel dal triep porta sco sulet luf in emettur da GPS, quel è dentant crudà ora mez december ord raschuns nunenconuschentas. Il luf vivia dentant anc, sco in maletg d'ina trapla fotografica mussia, scriva il chantun.

Triep dal Vorab

Il triep duai vegnir eliminà cumplettamain. Il triep ha ses territori tranter Vuorz, Trin, Valendau e Versomi. El è sa reproducì sco ch'ina fotografia dals 16 da settember d'ina persuna privata cumprova. Quella mussa en tut set chagniels. In luf dal triep è vegnì tschiffà ils 8 d'avust d'in auto è vegnì blessà mortalmain. L'onn 2023 è quest triep creschì sin set lufs.

Triep da Moesola

Il triep ch'è sin il territori da la vischnanca da Mesauc e Valragn ha sis lufs pitschens. L'atun 2023 ha il chantun sajettà trais luffins dal triep – quai cun lubientscha da la Confederaziun pervia da stgarps d'animals da niz. La fin da l'onn dumbrava il triep sco l'onn avant tschintg lufs. Il luf dominant avevan las autoritads sajettà l'onn 2022 senza la lubientscha da la Confederaziun.

Ulteriurs trieps

Cun in'excepziun han er ils ulteriurs trieps en il Grischun gì pitschens. Il triep dal Jatzhorn a Tavau ha almain tschintg pitschens, il triep da Rügiul a Poschiavo quatter, il triep da Glattwang en il Partenz almain in ed il triep da Muchetta sin territori da Bravuogn e Filisur dus. Il triep dal Corn da Lantsch ha tschintg pitschens, in luf giuven è vegnì sajettà il november. Sulettamain il triep da Calderas sin il territori enturn il Güglia nha probablamain nagina nova generaziun.

La situaziun da l'anteriur triep da Morobbia sin ils cunfins cun il Tessin è nuncler. Ils dus geniturs oriunds na sa chattan betg pli là, i dat dentant tenor il chantun Grischun differents animals sin il territori. Animals pitschens n'èn betg vegnids cumprovads.

Svilup da la populaziun

Sper quai ch'il triep dal Wannaspitz è sa schlià hai dà dus trieps ch'han gì pitschens l'emprima giada, il triep dal Fuorn e dal triep dal Jatzhorn. Per l'enviern spetga il chantun la furmaziun da novs trieps. Quasi en mintga vallada dal chantun ch'aveva fin uss mo ina pitschna preschientscha da lufs è ina preschientscha ussa cumprovada. I dettia ina gronda dinamica en il moviment e la preschientscha.

Regulaziun levgiada

La lescha da chatscha revedida è ida en vigur il prim da settember 2023. Gia dapi il prim da fanadur è l'ordinaziun revedida en vigur. Quella fa pli lev da sajettar lufs. Il prim da december datti ulteriuras midadas, silsuenter pon ils chantuns regular ils trieps proactivamain, quai munta senza stgarps. Igl è alura era pussaivel da sajettar entirs trieps.

Regulaziun da lufs problematics

Dals trais lufs problematics che n'eran betg part d'in triep è vegnì sajettà in il schaner 2022 sin il territori da Cumpadials, el aveva stgarpà il 2021 in vadè. Ils 24 da settember 2023 ha in chatschadur cun autorisaziun dal chantun pudì sajettar ina luffa. Ella era part d'in pèrin ch'ha chaschunà donns sin la Börteralp sin il territori da Claustra.

Er la luffa veglia dal Calanda ha l'Uffizi da chatscha sajettà pervia da ses mal stadi fisic e pervia d'ina mancanza da distanza e cumportament da fugia envers umans. L'examinaziun da l'animal ha mussà, ch'igl è vegnì sajettà duas giadas sin el. Pervi da quest agir illegal ha il chantun purtà plant pervia da fraud.

Co sa cumportar envers il luf?

Avrir la box Serrar la box

Tgi ch'entaupa in luf duai

  • star airi e restar ruassaivel, pertge sch'il luf remartga in uman, s'allontanescha el normalmain. Sch'il luf na fugia betg, alura èsi bun da sa far attent cun ferma vusch e da sa retrair plaunsieu
  • betg s'avischinar al luf – era betg per far fotografias
  • betg suandar in luf
  • guntgir lieus nua ch'ils lufs han pitschens
  • betg pavlar lufs
  • dustar mangiativas e rument p.ex. suenter grillar per ch'il luf na vegnia betg attratg
  • tegnair sut controlla il chaun ubain avair el vid la corda
  • annunziar a la guardiaselvaschina lufs cun cumportament problematic, selvaschina stgarpada ubain donns e conflicts

Funtauna: Uffizi da chatscha dal Grischun

RTR actualitad 12:00

Artitgels legids il pli savens