I dat divers mitus davart il cumenzament dal gieu da schah. Differentas funtaunas din ch'il gieu è naschì en la Persia durant il sisavel tschientaner ord il gieu indic «Chaturanga». Quest gieu saja stà l'emprim gieu da schah e quel vegniva giugà sin ina tavla cun 64 champs e cun quatter armadas. La finamira era da conquistar il retg adversari. Ils proxims tschientaners e quest gieu sa derasà en l'Africa ed en il Proxim Orient. A partir dal 9avel tschientaner è el er sa derasà en l'Europa e la Russia.
Midadas da regla enfin al schah modern
Cura ch'il schah è vegnì en l'Europa è el cunzunt stà popular en Spagna e l'Italia. En il decurs dals tschientaners e cunzunt en il temp medieval è il gieu sa sviluppà e sa midà fitg. Er tar las figuras hai dà midadas, uschia è per exempel la dama daventada pli pussanta ed il pur ha pudì sa muentar auter. Il gieu da schah modern è la finala naschì il 15avel tschientaner. Dapi il 19avel tschientaner hai lura dà emprims turniers da schah, l'organisaziun internaziunala da schah è vegnida fundada il 1924 e dapi il 1886 datti in sistem cun campiun mundial.
Superstars dal schah
- Wilhelm Steinitz: il giugader austriac è l'emprim campiun mundial (1886 – 1894)
- Emanuel Lasker: il Tudestg è stà campiun mundial da schah durant 27 onns – quai è record (1894-1921)
- Magnus Carlsen: il Norvegiais è stà pliras giadas campiun mundial e vala sco numer in dal sport da schah
- Dommaraju Gukesh: il giugader da l'India è il campiun mundial actual
- Alireza Firouzja: il giugader franzos-iranais vala sco star giuven
- Ju Wenjun: la Chinaisa è la campiunessa mundiala actuala
- Judit Polgar: l'Ungaraisa vala sco meglra giugadra da tut il temp
- Hou Yifan: la Chinaisa è stada pliras giadas campiunessa mundiala ed è ambassadura dal gieu da schah
-
Bild 1 von 5. Hou Yifan è ina da las meglras giugadras da schah. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 2 von 5. Judit Polgar ha giugà ditg cun l'elita dals umens. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 3 von 5. Vala sco grond talent da schah – Alireza Firouzja. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 4 von 5. Il campiun mundial actual da schah è Dommaraju Gukesh. Bildquelle: Keystone.
-
Bild 5 von 5. Magnus Carlsen vegn er numnà «Mozart dal schah». Bildquelle: Keystone.
Savevas che ...?
- Il pli lung gieu da schah ha cuzzà 269 tratgas da gieu durant bunamain tschintg uras. La finala hai dà in pari.
- Schah ha buna influenza sin il tscharvè: studis demussan che giugar regularmain schah ha effects positivs sin la memoria, la concentraziun e l'abilitad da schliar problems, quai cunzunt tar uffants.
- Schah era pli baud in gieu nobel: cunzunt l'aristocrazia giugava schah, per puras e purs eri scumandà.
- Davart il schah datti pli che 100'000 cudeschs, studis ed artitgels – davart nagin auter gieu na datti tant material.
Schah – uffizialmain in sport (da tscharvè)
Savens vegn mess en dumonda sche schah è propi in sport. Il Comité olimpic internaziunal ha renconuschì il 1999 la Federaziun mundiala da schah sco instituziun uffiziala da sport. En blers pajais sco la Germania, la Svizra, la Russia u er la Norvegia vegn il sport giugà en structuras d'uniun e survegn daners da promoziun. Malgrà ch'il sport na fa betg suar da corp è el sever per il tscharvè, dovra concentraziun enorma e buna gnerva per prender las decisiuns. Studis han er mussà che giugadras e giugaders d'elita brischan durant turniers in'entira massa calorias, pervia dal sforz mental.