Ir al cuntegn
Play RTR

Cuntrasts

Films documentars cun in spectrum vast e varià. L'emissiun documentescha la cultura rumantscha e grischuna. Ella reflectescha e preschenta midadadas, svilups ed istorgias da noss mintgadi, da la societad, la politica, la cultura, il sport ed auter. // Cuntrasts zeigt rätoromanische Dokumentarfilme.

«L’auto è la pli impurtanta invenziun dal 20avel tschientaner. Bleras persunas han sa laschà fotografar cun lur auto, èn sesidas sin el, han tutgà en el», uschia l’istoricher Simon Bundi. Petra Rothmund è ida a la tschertga da persunas che han posà davant lur auto ed ha laschà raquintar ellas lur istorgias. Questas istorgias mussan co che l’auto è daventà popular ils ultims 100 onns e co che quel ha – suenter ina partenza crappusa – era conquistà il Grischun.
26 min
60’000 persunas che giubileschan en in stadion – quai è oz era realitad en il ballape da dunnas. Livia Peng da Domat viva quest siemi sco goli da Werder Bremen en la 1. Bundesliga. Ma i dat autras dunnas cun ambiziuns pli pitschnas che s’engaschan era cun cor ed ardiment per il ballape. Livia Peng, Bea Caduff, Sofia Schmed ed Ursina Kerlin-Capeder han in’amur communabla: il ballape. Livia Peng è cun 23 onns goli nr. 1 da Werder Bremen en la 1. Bundesliga. Ella è vegnida fin en il final da la cuppa tudestga ed il magazin «Kicker» ha elegì ella en l’equipa da l’onn. Ursina Kerlin-Capeder è stada l’emprima ballapedista rumantscha en l’equipa naziunala svizra e giugadra mez professiunala en l’America. Il ballape ha gidà ella da s’avrir e da cumbatter sias temas. Sofia Schmed stat a l’entschatta da sia carriera. Ses siemi: vegnir en la Super League ed en l’equipa naziunala. Sia tenuta: «Sch’ins vul propi, dumognan ins tut!» E Bea Caduff è trenadra dal Team Surselva Dunnas. Per ella è ballape cuminanza ed avair plaschair. Il team è vegnì dacurt en la 3. liga.
24 min
Currer, magliar e star da cumpagnia: quai correspunda a la natira dals chavals – e betg da purtar enturn umans. Per la trenadra Iris Hauschild che scolescha en la Val Müstair umans e chavals èsi perquai pli che cler: «Igl è fitg impurtant per mai che nus faschain quai che nus faschain qua cun fitg grond respect.» Di per di lavura ella per perfecziunar la collavuraziun tranter umans e chavals. Sia via per far quai è l’art academic da chavaltgar. Ils chavazzins èn plaschair e respect vicendaivel – saja quai en la scolaziun da principiantas, scolars pli avanzads u en il coaching per persunas da manar. Da s’occupar cun chavals faschess bain a nus tuts, è persvadida era la presidenta communala da Puntraschigna, Nora Saratz Cazin. Tge ch’ils umans pon emprender dals chavals – quai mussan ils «Cuntrasts» en il film «Dialog tranter uman e chaval» dad Isabelle Jaeger.
27 min
Da la staziun, sur la Plazza Gronda fin vi Sur Punt – las duas redacturas da RTR, Élin Batista e Petra Rothmund, èn idas per las vias dal vitg da Lavin a la tschertga d’inscunters spontans cun las abitantas ed ils abitants. E quai in di fraid da primavaira durant l’uschenumnada «stagiun morta». Inscuntrà han ellas tranter auter ina chaschadra, in pur che ama il film e la pli veglia dunna dal vitg. Ellas han vis pavuns e savurà cornets frestgs. Da las impressiuns han las duas redacturas creà in film documentar en il stil da «visual history». Gia avant 30 onns aveva la Televisiun Rumantscha visità il vitg da Lavin – bler è sa midà en be trais decennis.
26 min
Per Luis Coray è tut art. La vita, performances, pictura e musica – tut va in en l’auter, tut viva el cun ardur ed energia. «Envidar la chandaila endadens» saja impurtant, di el en il film dal cineast Casper Nicca. E quella energia, quel gust da far art è lura er il fil cotschen dal film. Il film accumpogna l’artist grischun a sias ragischs artisticas en la Toscana. Là visita el ils lieus, nua ch’el ha entschavì seriusamain cun la pictura. Ma en il film visita Luis Coray era lieus en il Grischun ch’èn impurtants per el: Laax, nua ch’el è creschì si, Cuira, nua ch’el ha ses atelier ubain Segl-Maria, nua ch’el dat curs da malegiar per uffants. Ed adina vai per «percepziun», per il sguard spezial, cun il qual l’artist multifar vesa ed interpretescha il mund.
26 min
La gruppa Furbaz è fin ussa l’unica band rumantscha che ha cuntanschì il final da l’Eurovision Song Contest. Avant 36 onns han ils Furbaz represchentà la Svizra a Losanna cun la chanzun «Viver senza tei». Malgrà ch’igl ha bastà mo per il 13avel plaz, ha questa preschentaziun dà in stausch enorm a lur carriera. Ils «Cuntrasts» recapituleschan l’istorgia dal success dals Furbaz. Per questa retrospectiva filmica han ils «Cuntrasts» visità dus commembers dals Furbaz: Marie Louise Werth, la chantadura e pianista da la gruppa, sco er Ursin Defuns, in dals chantadurs da background ch’è stà da la partida a partir dal cumenzament. Tge fan els oz e s’interesseschan els anc per l’Eurovision Song Contest? A maun d’intervistas e da material d’archiv vegn recapitulà il viadi che ha manà quella gruppa da la Surselva ils onns 1980 e 1990 al success naziunal ed internaziunal. La part principala da questa documentaziun deriva dal film «Giu bambin? – Il recept per il success dals Furbaz» (2009) da l’autura Carin Camathias.
26 min
L’avaina verda che cura tras la Surselva ha da cumbatter cun problems da sanadad. Il numer da peschs pigliads sa sminuescha onn per onn. Dapi l’onn 2003 vegn registrà e documentà las cifras da peschs pigliads en tut las auas grischunas. Questa statistica mussa ina digren considerabla e conferma quai che ils pestgaders raquintan schon dapi blers onns: i dat adina pli e pli paucs peschs en flums e lais grischuns. Daco è quai uschia? L’uffizi da chatscha e pestga ha incumbensà l’institut da perscrutaziun HYDRA dad intercurir il Rain Anteriur sin differents tschancuns tranter Sedrun e Glion. Quest film dals «Cuntrasts» ha accumpagnà la perscrutaziun dal cumenzament davent e mussa nua ch’il flum clutscha. Ils resultads avran novs aspects e fan urden cun speculaziuns. Ils fatgs scientifics duain dentant er esser in manual ed in guaffen che duai gidar al flum da guarir.
28 min
En ils megliers onns eran ellas 200 soras en la claustra sin la spunda sur Glion. Oz èn ellas anc 66 soras e la media da vegliadetgna è 86 onns. La fin da lur communitad è previsibla, perquai sa fatschentan ellas intensivamain cun lur avegnir. Dus giavischs èn centrals per lur ponderaziuns. Il giavisch da pudair restar en il bajetg claustral enfin la fin ed il giavisch da chattar schliaziuns per in nov diever dal cumplex claustral, idealmain in diever che maina enavant lur ierta spirituala. Quella cumpiglia sper l’uraziun e la vita contemplativa en claustra in grond engaschi durant decennis per la tgira e la scolaziun en la regiun. Il film «Cumià e cumenzament – L’avegnir da las soras dominicanas da Glion» dat invistas commoventas en il mintgadi da las soras dominicanas en quels temps marcads da midadas.
26 min
L’onn 2006 ha Mélanie Brugger gì ina nauscha cupitgada cun in chaval. Suenter ina blessura vi dal chau è ella stada 27 dis en il coma. Malgrà las prognosas pessimisticas dals medis vul ella ir sin la chamona Rossier. Quatter onns pli tard cuntanscha ella questa finamira. Dapi lura va ella en ses agen tempo da piz a piz. Il film mussa co ch’ina dunna giuvna dumogna sfidas enormas cun ses esser positiv e cun sia voluntad, malgrà restricziuns corporalas.
25 min
L’avieul da maulta exista mo pli en paucs lieus: en il Grischun en Tumleastga ed en la Val d’Alvra. Cun maletgs spectaculars documentescha il film la lavurusadad e la voluntad da surviver instancabla dals avieuls selvadis. A pled vegnan persunas che s’engaschan per ils avieuls selvadis, che studegian ils animalets e che stiman els sco vischins. Il film mussa era co che scolaras e scolars emprendan d’enconuscher l’avieul da maulta che fa part da la cuntrada intacta.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
In’abitaziun da 3,5 stanzas per 2’150 francs. Quai n’èn betg pretschs turitgais, mabain grischuns. Abitaziuns pajablas per glieud indigena èn stgarsas er en ils vitgs. Ina schliaziun pussaivla: cooperativas d’abitar. Il film «Ensemen essan nus pli ferms» preschenta trais cooperativas d’abitar. Per l’ina la cooperativa Planaterra 11, ina cooperativa participativa da pliras generaziuns che sa chatta a Cuira. Per l’autra la cooperativa d’abitar a Lantsch che ha fin ussa realisà ina chasa cun otg abitaziuns e che planisescha ina nova cun passa 20 abitaziuns. La terza cooperativa d’abitar è il project da la famiglia Bundi a Sagogn. La visiun: crear en chasa e stalla abitaziuns pajablas per ina communitad.
27 min
Far viadi e registrar in album – quai han Ann Nielsen e Thomas Cathomen, alias tumasch è, realisà. Il cineast Casper Nicca ha accumpagnà il pèr artistic sin quest viadi musical e persunal. Ann Nielsen è creschida si en il Danemarc e viva en la Surselva. Thomas Cathomen, naschì e creschi si en il Mexico, viva uss al medem lieu. Ma propi dachasa, en els dus en la musica. Il film documentescha, co ch’els lavuran e funcziunan ensemen en lur univers musical fitg unic e co ch’els creeschan lur pli nov album «Cinnamon Synonym».
26 min
Baselgia e Bergamin – els èn il power indigen en il comité d’organisaziun dal campiunadis mundials da biatlon a Lantsch. «Jau sun dapertut cun ils egls e las ureglias – sch’i dat in conflict, stoss jau schliar quel», di Silvio Baselgia. El è responsabel per tut quai che ha da far cun il sport: las cursas, las loipas ed il stan da sajettar. Luana Bergamin n’è betg mo responsabla per il program accumpagnant, mabain è era substituta dal CEO. Ch’igl è insumma vegnì uschè lunsch è d’engraziar tranter auter ad Ursin Fravi ed ad Urs Baselgia. L’onn 2006 han els gì l’idea per in implant da far biatlon a Lantsch ed oz – mo 19 onns pli tard – èn els loschs da pudair esser en acziun sco voluntaris cun incumbensas magari spezialas.
24 min
Ella è la pli auta da tut l’Europa – la plazza aviatica da Samedan è situada sin 1’707 meters sur mar. Ad onn datti qua passa 15’000 sgols. Era sche quai èn strusch tants sco en in mais sin l’eroport da Turitg-Kloten, è la plazza aviatica, l’«Engadin Airport St. Moritz – Samedan», centrala per l’Engiadin’Ota. Ella è quel punct sin l’i che fa da San Murezzan il «top of the world». Sin la plazza aviatica gira dentant anc bler dapli che la high society. En nossa documentaziun da 24 uras guardain nus davos las culissas da quest lieu discret e da sia gestiun, dal tower fin en la glatschera dal catering, da la cantina da la Rega fin en il cockpit dal jet privat, da las cofras da la high society fin sin ils apparats da fotografar dals spotters dad aviuns.
27 min
La band feministica Ester Poly è canerusa, provocativa e sociocritica. Cun energia da punk intgantan la bassista rumantscha Martina Berther e la battarista genevrina Béatrice Graf in public internaziunal – e quai dapi diesch onns. Ma durant la turnea en Tunesia metta Martina Berther en dumonda la dinamica cumbattiva da lur musica. Pon ins era far in statement feministic cun tuns pli calms? Il film accumpogna Ester Poly en la scena culturala alternativa da Tunis che s’engascha malgrà las repressiuns politicas per ils dretgs da las dunnas e per la diversitad queera.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
Ellas èn vegnidas da l’Ucraina en il Grischun cun la persvasiun da bainprest puspè pudair turnar en lur patria: Liliia Havrylova e Halyna Ponomarenko. Uss, prest trais onns pli tard, avain nus puspè visità ellas. Omaduas han chattà ina lavur – ma ina vul restar en Svizra e l’autra vul turnar. Per lur uffants èsi stà pli simpel da s’integrar. Els han emprendì spert tudestg e fan in emprendissadi. Chattar ina lavur è dentant tut auter che simpel. Mo 38% da las persunas che pudessan lavurar han survegnì ina plazza. Il film dat in’invista fitg persunala en lur nova vita qua – ed en lur quitads per la patria.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
Ils onns 1970 era il Pullman il bus da las persunas che emigravan da l’Italia en Svizra per lavurar. En il sid da l’Italia na devi nagina u mo pauca lavur – tar nus ina massa. Blers èn restads en Svizra. Ozendi turnan els cun il Pullman giu en la Calabria per visitar lur famiglias e per far vacanzas. Duas giadas l’emna parta il bus da la Svizra enfin giudim la Calabria a San Vito ed enavos. Petra Rothmund ha fatg il viadi giu en la Calabria cun il Pullman.
27 min
Las Liricas Analas han definì da nov la musica rumantscha sco probablamain nagin auter act avant e suenter ellas. L’entschatta dals onns 2000 han ils rappunzs sursilvans procurà per in’explosiun musicala en la scena da musica rumantscha. Il nov slang è daventà il nov style. Nagin avant els n’ha pachetà uschè blers pleds rumantschs en chanzuns e nagin auter act rumantsch n’ha cuntanschì uschè bleras ureglias betg rumantschas. Las Liricas Analas han sunà sin las tribunas dals gronds festivals svizzers, lur albums han cuntanschì ils top 5 da la parada da hits. Tuttenina era musica rumantscha coola! Il 2022 han las Liricas Analas edì lur davos album e fatg lur turnea da cumià. Suenter l’explosiun è restà in vacum. Co statti oz cun l’ierta dals rappunzs pioniers sursilvans? Han las Liricas Analas motivà la giuventetgna rumantscha da scriver remas e da producir beats? Quest film sa metta a la tschertga da l’ierta da las Liricas Analas per il rap ed il hip-hop rumantsch.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
Il film da la cineasta Menga Huonder-Jenny purtretescha quatter dunnas che han conquistà tar la posta domenas dad umens. Dorli Menn da Juf è stada l’emprima chauffeura d’autos da posta en il Grischun. Sia collega Carina Scandella da la Val Müstair è l’emprima dunna che va cun auto da posta sur la lingia ristgada dal Stelvio. Flurinda Raschèr-Janett ha surpiglià il 1972 la posta da Susch. Sin il palpiri era ses um il schef. Carmen Federspiel è cun 35 onns la pli giuvna da ses team e tuttina la scheffa da tut las filialas da la posta en il sid dal Grischun. Quatter dunnas – quatter istorgias.
25 min
In sguard pers en las stailas? Per la fin da l’onn emplenescha l’emissiun da satira «RTR – la show» puspè la fanestra dals «Cuntrasts». Questa giada cun in sguard critic, schebain betg propi serius, sin l’astrologia. En questa show vai per l’astrologia. I vegnan scleridas las dumondas, pertge che l’astrologia è or dal punct da vista da la scienza ina pseudoscienza, pertge che oroscops constattan tuttina adina e pertge ch’ils discurs da cussegliaziun sin fundament da l’astrologia han tuttina lur giustificaziun. E lura datti anc insatge cun in Fridolin.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
Chatrina Gaudenz oriunda da Lavin è dapi quatter onns plevonessa a Turitg en la baselgia da Fluntern. En il film «Plevonessa Chatrina» dat ella in’invista a ses mintgadi. En il center stat il project «Exodus». In project inizià dad ella, in project cun students e studentas da musica e fugitivs. Communablamain elavuran els in’inscenaziun musical-poetica che raquinta da la dolur d’esser stgatschads, che raquinta dentant era da la speranza e dal resvegl.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
RTR è stà per las vias en la Val Medel. Las duas redacturas Élin Batista e Petra Rothmund han vulì sentir il puls da las Medelinas e dals Medelins. Ellas han inscuntrà ina pluna abitantas ed abitants che han raquintà tge che occupa oz els e tge ch’è capità ils ultims 30 onns. Avant 30 onns ha la Televisiun Rumantscha numnadamain gia visità ina giada quels da la Val Medel e discurrì cun quel e tschella.
Quest video n'è betg disponibel en voss lieu.
L’artista Daniela Keiser che ha retschet l’onn 2017 il renumà Prix Meret Oppenheim e l’artist rumantsch Arno Hassler èn dapi var 30 onns in pèr. En quest temp han els adina puspè era realisà communablamain projects: art e construcziun en il spazi public. Dasperas lavuran els vi da lur atgnas ovras, en ateliers separads. Daniela Keiser per exempel lavura vi d’ina gronda incumbensa sin il palantschin d’ina baselgia barocca en il Giura a Bellelay. Arno Hassler sa deditgescha a la fotografia panoramica en il conturn urban, tranter las autostradas da Turitg. Ma tuttina sustegnan els in l’auter era durant quels projects. Il film raquinta da las diversas fassettas da la lavur artistica cuminaivla dad Arno Hassler e Daniela Keiser. Il focus central è la collavuraziun en il rom d’in nov project communabel d’art e construcziun per ina scola ad Affoltern, Turitg. Ina lavur cun il num «Rrring»: portas virtualas e coluradas duain manar las scolaras ed ils scolars en auters munds. Uschia na dat il pèr artistic betg mo colur a la construcziun da betun, mabain er a l’imaginaziun.
27 min
Da ses ureglins appreziads di Mengia Etter da Sent: «Per mai è Engiadina era morins, muntognas e morins.» Cun silmain tanta passiun discurra era Theo de Canziani a Rijeka, pli baud Fiume, en Croazia da ses moretto: «I n’è betg ina chaussa che jau port per ma far da grond, per mai èsi in’onur da tutgar tar la glieud da la mar, la glieud da l’Adria.» Per tuts dus èn lur morins u moretti dapli che be ureglins d’aur ed emagl. Els èn in’ierta amada che vegn dada vinavant anc oz en famiglia. Il chau dad in um nair, il morin, è lur identitad per pender vi da l’ureglia. En il film «Mar, munts e morins» sa metta Isabelle Jaeger a la tschertga dals fastizs da quest cliniez extraordinari, e quai a Sent en l’archiv chantunal ed a Rijeka/Fiume. Ella vul chattar ora, nua che las vias engiadinaisas e quellas croatas sa cruschan e sch’il morin tutga ozendi anc adina vi da l’ureglia u plitost en la chaschetta da bischutaria istorica.
27 min
Tradiziuns da prender cumià cuminaivlamain d’in defunct enconuschain nus en nossa cultura da vegl ennà. Per ils survivents èn usits e rituals durant il temp da malencurada impurtants per surmuntar la dolur. Els dattan plazza a la tristezza che vul esser vivida. Blers da quels rituals na datti gia oz betg pli. Auters svaneschan in pau a la giada. Il defunct na vegn betg sepulì, u che la sepultura ha lieu en il stretg ravugl da la famiglia. La cuminanza vegn sclausa. Petra Rothmund ha documentà en differents vitgs usits e rituals da prender cumià da cuminanza che vegnan anc vivids ozendi.
27 min
Cura che jau hai emprendì d’enconuscher Arnold Spescha, hai jau constatà svelt: el ha fatg uschè bler. Tge duess jau raquintar da tut quai? Gia be ils titels da tut quai ch’el ha publitgà dattan ina glista da passa 30 paginas. Tranter auter ha el scrit trais cudeschs cun poesias, la Grammatica sursilvana, in cudesch davart il general russ Suworow, nundumbraivlas lavurs davart la lingua, la litteratura, la linguistica, la musica, l’istorgia, davart l’aura, raquints, recensiuns, artitgels da gasettas, translaziuns ed ultra da quai 135 diaris, mintga saira dapi prest 60 onns. Plinavant è el stà scolast gimnasial, docent universitar, dirigent, commember da cumissiuns da musica chantunalas e federalas, expert. E bab da trais uffants. E consort. E pastur. Apunto. La fin finala hai jau decidì da tschertgar intgins muments che dattan invistas en ses munds, ses pensar, sias passiuns e ses fastidis.
27 min
Po musica surmuntar il röstigraben? Tschintg musicistas e musicists vulan savair quai! Els passentan il zercladur 2024 prest in’emna a Friburg, al simbolic röstigraben, per il project da radio interregiunal «Chantez-vous Suisse?». Là sa preparan els per in concert cuminaivel – in concert cun chanzuns interpretadas en pliras linguas dals bains culturals da las regiuns linguisticas e cun ina nova chanzun cuminaivla che tracta la convivenza en Svizra. Las artistas ed ils artists represchentan mintgamai ina da las quatter regiuns linguisticas e persunas cun biografia da migraziun en Svizra. Il film dat invista en il process creativ da las musicistas e dals musicists fin che ha lieu il concert. El accumpogna la musicista rumantscha Chiara Jacomet, che ha 25 onns, durant la lavur cuminaivla e mussa co che la chanzun rumantscha «Allas Steilas» da Tumasch Dolf vegn adattada en pliras linguas e co che quella na tutga la finala betg mo il public emoziunalmain ... -------------------------------------------------------------------------------------------
27 min
Patricia Scarpatetti viva a San Pedro Sula, ina da las citads las pli criminalas dal mund. Là ha la Surmirana bajegià in vitg cun 104 chasas per 104 famiglias ch’han pers lur dachasa durant ils huricans l’onn 2020. Ella s’engascha gia dapi 17 onns per uffants abandunads a Honduras e cun il nov project vul ella porscher a famiglias ina nova perspectiva. Malgrà che las chasas èn gratuitas èsi tut auter che simpel da chattar las famiglias adattadas. Il film accumpogna Patricia Carpatettitras il lung process da selecziun e mussa co ch’il nov vitg po midar las vitas da las abitantas e dals abitants.
26 min
El saja naschì en il fauss tschientaner, di Jérôme Salgat, perquai ch’el saja dal tuttafatg incumpatibel cun la vita da consum moderna. El admira plitost ses perdavants che vivevan a moda simpla ed autonoma. Cun ses 34 onns ha il giuven Vallesan vivì trais onns en sia chasa veglia ad Isérables en il Vallais senza aua currenta ed electricitad. El è sa decis da viver ina vita modesta sco avant tschient onns e sa deditgescha a sias passiuns: als chavals ed a la lavur da charrer, ina professiun ch’è sin svanir. In purtret dal giuven Vallesan che viva a la veglia.
26 min
Tavau è daventà in magnet per giasts gidieu-ortodoxs da tut il mund. La stad fan var 3’000 giasts gidieus vacanzas a Tavau, nua ch’i dat ina sinagoga e butias cun ina purschida da vivondas koschras. Ma adina puspè datti renfatschas d’antisemitissem. L’ultima giada il favrer 2024, perquai ch’ina butia da sport na vuleva betg pli affittar scarsolas a giasts gidieus. Bleras persunas indigenas na ristgan betg pli da s’exprimer publicamain – i saja in tema spinus. Ed ils giasts gidieu-ortodoxs giaudan las muntognas, sa tegnan vi da lur 613 reglas religiusas e guntgeschan cameras. Malgrà tut quai èsi reussì da discurrer cun purs, gastronoms e turistichers da Tavau – e nus avain perfin survegnì in’invista en il mintgadi da vacanzas d’ina famiglia ortodoxa da l’Israel.
28 min
ConfiguraziunsAgidContactPodcastServetschs Dretgs
SRG SSRRTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha, succursala da la Societad svizra da radio e televisiun
SRFRSIRTSSWIPlay Suisse