Sper il circus dal skis - Il dialect «patois savoyard» vegn be pli discurrì da paucs
Durant duas emnas èn stads ils campiunadis mundials da skis a Courchevel / Méribel en Frantscha il lieu d'attenziun. RTR ha rapportà da resultats sin pista, ma era da las istorgias sper pista.
Betg mo sin pista girava quai, era sper la pista è capità adina puspè insatge. Uschia vesevan ins per exempel tecnicists en chautschas curtas, artists da pantomima ubain ina gruppa cun in bob che fageva da DJ. Igl è pia sta procurà per program e divertiment.
Impressiuns da video
03:42
video
Sin tribuna cun ils fans rumantschs
Or da RTR Social dals 17.02.2023.
laschar ir. Durada: 3 minutas 42 Secundas.
06:03
video
«Ils giuvens han fitg pauc interess vid quellas chaussas»
Or da RTR Social dals 19.02.2023.
laschar ir. Durada: 6 minutas 3 Secundas.
04:04
video
Tura da chasa savoyarda
Or da RTR Social dals 17.02.2023.
laschar ir. Durada: 4 minutas 4 Secundas.
06:38
video
Davos las culissas - cun Andreas Wieland
Or da RTR Social dals 19.02.2023.
laschar ir. Durada: 6 minutas 38 Secundas.
07:50
video
Fit cun Marc – daventa uschè svelt sco Marco Odermatt
Or da RTR Social dals 13.02.2023.
laschar ir. Durada: 7 minutas 50 Secundas.
02:13
video
Livio Simonet avant sia premiera a campiunadis mundials da skis
Or da RTR Social dals 13.02.2023.
laschar ir. Durada: 2 minutas 13 Secundas.
02:23
video
Challenge: Quants lifts en in di?
Or da RTR Social dals 10.02.2023.
laschar ir. Durada: 2 minutas 23 Secundas.
00:39
video
Tgi gudogna? Prognosas dals fans
Or da RTR Social dals 09.02.2023.
laschar ir. Durada: 39 Secundas.
01:18
video
Tecnicist en chautschas curtas - d'enviern
Or da RTR Social dals 08.02.2023.
laschar ir. Durada: 1 minuta 18 Secundas.
Il patois savoyard
Il mascot dals campiunadis mundials da skis è in chamutsch, tipic per la regiun muntagnarda da las Alps savoiardas. Ed il num è anc pli tipic per la regiun: «Toya» vul numnadamain dir victoria per patois savoyard, pia el dialect local. Las ragischs dal patois van enavos lunsch. E pli baud era quel era en la bucca da mintgin.
Nus discurrivan nagut auter che patois en famiglia. Jau hai pir cumenzà a discurrer franzos en scola cun 6 onns.
Curt suenter la Segunda guerra mundiala hajan pliras instituziuns sfurzà las scolas d'instruir il franzos, raquinta a nus Georges Dravet, in abitant da Montagny. El sez chapescha anc il patois, però na sa el betg discurrer quel. Damai che sia mamma era da l'Italia hajan els adina discurrì franzos a chasa. Il patois na chapiva sia mamma betg.
Geabain, quai è propi donn. A Méribel, là han ins anc pudì salvar il patois.
Era Yvonne Vibert, ch'è naschida a Montagny ed ha passentà sia entira vita en il vitg sin 1050 meters sur mar, ha per gronda part be discurrì patois. En il vitg da Montagny dettia quai anc trais persunas che discurrian il patois. Ella ha 89 onns, tschellas duas persunas che discurran anc il patois èn pli veglias che ella.
Rumantsch Grischun
Franzos
Patois savoyard da Montagny
la primavaira
le printemps
le fori
la stad
l'éte
le tsôtè
l'atun
l'automne
l'autan
l'enviern
l'hiver
l'vér
il di
le jour
dzor
la notg
la nuit
noé
la mamma
la mère
more
il bab
le père
pôre
la sora
la soeur
soére u bréda
il frar
le frère
frôre ou bréde
la scola
l'école
écoula
il magister
l'enseignant
êstituteur
l'aua
l'eau
éga
il pur
le paysan
paysan
la lavur
laboureur
ôro
la caretta
la civière
la fire
il curtin
le jardin
le corti
Impressiuns dals fans e davos las culissas
1 / 22
Legenda:
Fans da la Frantscha
RTR
2 / 22
Legenda:
Famiglia svizra
Els èn qua per tegnair cun Marco Odermatt.
RTR
3 / 22
Legenda:
Fans da la Frantscha
RTR
4 / 22
Legenda:
Fanclub per Nils Allègre
RTR
5 / 22
Legenda:
Trais fans da la Suisse romande
Els na tegnan betg mo ils polischs mabain han era ina plumpa sco ch'i tutga!
RTR
6 / 22
Legenda:
Perin da dus pajais – in dilemma sportiv?
Ella è da la Svizra, el da la Frantscha. Ella tegn ils polischs per Marco Odermatt, el per Alexis Pinturault. Sa sch'els vegnan perina era anc suenter las cursas?
RTR
7 / 22
Legenda:
Da Montana
In fan da Montana che viva en la Frantscha.
RTR, Seraina Derungs
8 / 22
Legenda:
Pèr franzos
Els èn fans per Alexis Pinturault ma pensan che era Marco Odermatt vegn ad avair bunas schanzas.
RTR, Seraina Derungs
9 / 22
Legenda:
Fan franzos
RTR, Seraina Derungs
10 / 22
Legenda:
Fans talians
Els èn quai per tegnair cun Dominik Paris.
RTR, Seraina Derungs
11 / 22
Legenda:
Dus fans svizzers
Els tegnan per tut ils quatter svizzers ch'èn partids al super-G da la gievgia, 9-2-2023.
RTR, Seraina Derungs
12 / 22
Legenda:
Famiglia franzosa
... ch'è sa chapescha era qua per tegnair ils polischs als franzos. Cunzunt ad Alexis Pinturault.
RTR, Seraina Derungs
13 / 22
Legenda:
Fans austriacs
Ellas èn qua per tegnair ils polischs a Stefan Babinsky.
RTR, Seraina Derungs
14 / 22
Legenda:
Entrada davos la tribuna
Atmosfera empernaivla a Courchevel. Bain ha quai fans ed è in zic dad ault, ma betg damemia.
RTR, Seraina Derungs
15 / 22
Legenda:
«Toya» il chamutsch
«Toya», il mascotin uffizial dals campiunadis mundials da skis 2023 è in chamutsch che represchenta la regiun. En il dialect da la regiun, il patois savoyard, munta quai victoria.
RTR, Seraina Derungs
16 / 22
Legenda:
Divertiment d'acturs da pantomima
RTR, Seraina Derungs
Legenda:
Public intgantà da la show
RTR, Seraina Derungs
19 / 22
Legenda:
Divertiment à la française
RTR, Seraina Derungs
20 / 22
Legenda:
Show artistica
Dasper las cursas è procurà per divertiment. Sco qua ina gruppa d'artists pantomims en costums marcants.
RTR, Seraina Derungs
21 / 22
Legenda:
Divertiment
RTR, Seraina Derungs
22 / 22
Legenda:
In pult da DJ en il bob
Creativas èn las ideas: En il bob è sa zuppentà il pult da DJ. Dasperas è in um da la band cun percussiun ed enamez l'actur principal da questa furmaziun cun ina trumbetta.
RTR, Seraina Derungs
La tradiziun da skis
Courchevel è in lieu ch'è creschì cun il temp. Cumenzà hai cun la decisiun da Louis Curtet ed André Vilna, da laschar avert l'Hôtel du Lac Bleu a Saint Bon era d'enviern. Quai era l'onn 1928. Da lez temp na deva quai anc nagins runals, uschia ch'igl era da muntar a pe u cun las pels.
L'onn 1930 è lura vegnì fundà il club da skis ch'ha organisà differentas cursas: Cursas rapidas tranter il Col de la Loze e Saint Bon u ina cumbinaziun da slalom e siglir a Le Praz.
Ils onns 1940 ha quai dà differentas expertisas e decisiuns d'investir en las pendicularas. Cun la construcziun l'onn 1946 da la via tranter Courchevel e Les Tovets ha quai dà l'emprim access als dus hotels ed ils emprims runals (Loze e Tovets). Anno 1958 posseda il lieu ina pendiculara, trais telecabinas e sis runals. Plinavant deva quai 210 edifizis cun ina capacitad da 2'800 letgs e 51 butias. Oz èn quai 600 kilometers pista, 156 pendicularas/sutgeras e 350 pistas. D'enviern sajan, sco quai che la vischnanca da Courchevel scriva, tranter 40'000 ed 80'000 persunas en il lieu da skis.
L'istorgia da la «Chapitala mundiala da skis»
1 / 9
Legenda:
Gallaria d'istorgia
A la staziun a val da Courchevel 1850 èn exponids blers skis vegls, egliers u era pels – Tut relicts dal temp che decleran bler da l'istorgia e tradiziun locala.
RTR, Seraina Derungs
2 / 9
Legenda:
Skis vegls da lain
Il quart ski da sanester ha montà ina pel per far turas.
RTR, Seraina Derungs
3 / 9
Legenda:
Nov trend?
Egliers da skis vegls.
RTR, Seraina Derungs
4 / 9
Legenda:
1930 era quai da chaminar ensi
Skiunzs sin la pista Moriond avant la construcziun d'in lift.
Coll. Commune de st-Bon, Fonds Goffo
5 / 9
Legenda:
Jean Sullice, Jean Blanc e M. Cohendoz a l'arrivada da la pista «La Loze – St. Bon» l'onn 1940.
Coll. Sullice
6 / 9
Legenda:
Ina cursa da slalom a St. Bon l'onn 1940.
Coll. Danièle Sullice
7 / 9
Legenda:
Cursa da skis ca. 1936
Participants d'ina cursa da skis.
Coll. Danièle Sullice
8 / 9
Legenda:
Emprims cundrizs da skis
Durant ils onns 1950 èn vegnids construids ils emprims lifts a Courchevel.
RTR, Seraina Derungs
9 / 9
Legenda:
Ils emprims lifts dal territori Courchevel
Il purtret sanester mussa l'emprim lift dal territori, il Loze. Tranter 1955-1960.
RTR, Seraina Derungs
Sch'ins va a Courchevel, lura pudess ins svelt crair dad esser al San Murezzan franzos, u Zermatt u Gstaad. Il lieu cun radund 2'500 abitantas ed abitants sumeglia numnadamain fermamain las metropolas dal sport d'enviern svizras: Ina butia da luxus suenter l'autra, blers hotels cun bleras stailas e glamour in zic dapertut nua ch'ins guarda. Las linguas ch'ins auda en il lieu èn sper il franzos, englais e russ.
Méribel perencunter è in zic pli pitschen. La staziun a val da Méribel sa chatta sin radund 1'450 m s.m., tschellas autras 12 fracziuns sa chattan sin tranter 1'450 e 1'750 m s. m. «Miribellum» (bel punct da vista) pudess esser l'origin dal num dal lieu. Méribel ha radund 1'900 abitantas ed abitants. Chasadas datti per 7'800 persunas, abitar abiteschan 830 persunas indigens en il lieu, il rest, pia 6'500 letgs, èn da vacanzas.
Impressiuns dals lieus
1 / 17
Legenda:
La staziun a val da Courchevel
RTR, Seraina Derungs
2 / 17
Legenda:
Qua ha tut cumenzà
La sutgera sper la pista cun saivs cotschnas è stada l'emprima en il territori.
RTR, Seraina Derungs
3 / 17
Legenda:
Courchevel 1850
RTR, Seraina Derungs
4 / 17
Legenda:
Bleras butias da luxus
Courchevel 1850 ha bleras butias da luxus da resti u mangiativas sco p. ex. caviar. En contrast davostiers: Il clutger.
RTR, Seraina Derungs
5 / 17
Legenda:
Atmosfera quieta
Sper las pistas dals campiunadis mundials èsi, almain al cumenzament, anc mudest e quiet.
RTR, Seraina Derungs
6 / 17
Legenda:
L'eroport da Courchevel
Sin 2007 m s.m. sa chatta l'eroport d'autezza Altiport de Courchevel.
RTR, Seraina Derungs
7 / 17
Legenda:
Tavla nostalgica a l'eroport
L'eroport è vegnì construì il 1991.
RTR, Seraina Derungs
8 / 17
Legenda:
Café a Courchevel
Sulet al café da la staziun a val gira in zic dapli.
RTR, Seraina Derungs
9 / 17
Legenda:
Nus midain costa e giain a Méribel
Cun la pendiculara «Olympe» avain nus access direct dal lieu a val Brides-les-Bains cun Méribel.
RTR, Seraina Derungs
10 / 17
Legenda:
Les Allues – ina fracziun da Méribel
Méribel ha 13 fracziuns ed è situà tranter 1450 e 1750 m s. m. «Miribellum» (bel punct da vista) pudess esser l'origin dal num dal lieu.
RTR, Seraina Derungs
11 / 17
Legenda:
Il pli grond territori da skis dal mund
Cun 600 km, 350 pistas e 156 sutgeras e pendicularas è il territori da skis da «Les 3 Vallées» il pli grond dal mund. Dapertut nua ch'ins guarda èn pendicularas.
RTR, Seraina Derungs
12 / 17
Legenda:
Bleras chasas da lain marcheschan il purtret dals vitgs
RTR, Seraina Derungs
13 / 17
Legenda:
Staziun a val da Méribel
Méribel è il cor da la destinaziun «Les 3 Vallées». Sanester si vai vers Courchevel e dretg siadora vers la Val Thorens.
RTR, Seraina Derungs
14 / 17
Legenda:
La pista da las dunnas
«Roc de Fer» sa numna la pista da las dunnas als campiunadis mundials da skis 2023 a Courchevel Méribel. La pista sa chatta a Méribel.
RTR, Seraina Derungs
15 / 17
Legenda:
In chalet suenter l'auter
Méribel, staziun a val. In chalet suenter l'auter è il purtret caracteristic per la regiun.
RTR, Seraina Derungs
16 / 17
Legenda:
Tut è pront per ils campiunadis da skis
La tribuna e survart las cabinas dals reporters da radio e televisiun a Méribel.
RTR, Seraina Derungs
17 / 17
Legenda:
La zona maschedada – qua fiss anc inqual gugent
Quai è la zona, nua che las ed ils atlets passan suenter las cursas per dar intervistas a las staziuns da televisiun. In lieu, nua che bleras e blers fissan guess gugent.
RTR, Seraina Derungs