Siglir tar il cuntegn

Header

video
Il dialect «patois savoyard» vegn be pli discurrì da paucs
Or da Telesguard dals 17.02.2023.
laschar ir. Durada: 4 minutas 1 Secunda.
cuntegn

Sper il circus dal skis Il dialect «patois savoyard» vegn be pli discurrì da paucs

Durant duas emnas èn stads ils campiunadis mundials da skis a Courchevel / Méribel en Frantscha il lieu d'attenziun. RTR ha rapportà da resultats sin pista, ma era da las istorgias sper pista.

Betg mo sin pista girava quai, era sper la pista è capità adina puspè insatge. Uschia vesevan ins per exempel tecnicists en chautschas curtas, artists da pantomima ubain ina gruppa cun in bob che fageva da DJ. Igl è pia sta procurà per program e divertiment.

Il patois savoyard

Il mascot dals campiunadis mundials da skis è in chamutsch, tipic per la regiun muntagnarda da las Alps savoiardas. Ed il num è anc pli tipic per la regiun: «Toya» vul numnadamain dir victoria per patois savoyard, pia el dialect local. Las ragischs dal patois van enavos lunsch. E pli baud era quel era en la bucca da mintgin.

Nus discurrivan nagut auter che patois en famiglia. Jau hai pir cumenzà a discurrer franzos en scola cun 6 onns.
Autur: Yvonne Vibert da Montagny

Curt suenter la Segunda guerra mundiala hajan pliras instituziuns sfurzà las scolas d'instruir il franzos, raquinta a nus Georges Dravet, in abitant da Montagny. El sez chapescha anc il patois, però na sa el betg discurrer quel. Damai che sia mamma era da l'Italia hajan els adina discurrì franzos a chasa. Il patois na chapiva sia mamma betg.

Geabain, quai è propi donn. A Méribel, là han ins anc pudì salvar il patois.
Autur: Yvonne Vibert 89 onns da Montagny

Era Yvonne Vibert, ch'è naschida a Montagny ed ha passentà sia entira vita en il vitg sin 1050 meters sur mar, ha per gronda part be discurrì patois. En il vitg da Montagny dettia quai anc trais persunas che discurrian il patois. Ella ha 89 onns, tschellas duas persunas che discurran anc il patois èn pli veglias che ella.

Rumantsch Grischun Franzos Patois savoyard da Montagny
la primavaira le printemps le fori
la stad l'éte le tsôtè
l'atun l'automne l'autan
l'enviern l'hiver l'vér
il di le jour dzor
la notg la nuit noé
la mamma la mère more
il bab le père pôre
la sora la soeur soére u bréda
il frar le frère frôre ou bréde
la scola l'école écoula
il magister l'enseignant êstituteur
l'aua l'eau éga
il pur le paysan paysan
la lavur laboureur ôro
la caretta la civière la fire
il curtin le jardin le corti

La tradiziun da skis

Courchevel è in lieu ch'è creschì cun il temp. Cumenzà hai cun la decisiun da Louis Curtet ed André Vilna, da laschar avert l'Hôtel du Lac Bleu a Saint Bon era d'enviern. Quai era l'onn 1928. Da lez temp na deva quai anc nagins runals, uschia ch'igl era da muntar a pe u cun las pels.

L'onn 1930 è lura vegnì fundà il club da skis ch'ha organisà differentas cursas: Cursas rapidas tranter il Col de la Loze e Saint Bon u ina cumbinaziun da slalom e siglir a Le Praz.

Ils onns 1940 ha quai dà differentas expertisas e decisiuns d'investir en las pendicularas. Cun la construcziun l'onn 1946 da la via tranter Courchevel e Les Tovets ha quai dà l'emprim access als dus hotels ed ils emprims runals (Loze e Tovets). Anno 1958 posseda il lieu ina pendiculara, trais telecabinas e sis runals. Plinavant deva quai 210 edifizis cun ina capacitad da 2'800 letgs e 51 butias. Oz èn quai 600 kilometers pista, 156 pendicularas/sutgeras e 350 pistas. D'enviern sajan, sco quai che la vischnanca da Courchevel scriva, tranter 40'000 ed 80'000 persunas en il lieu da skis.

Sch'ins va a Courchevel, lura pudess ins svelt crair dad esser al San Murezzan franzos, u Zermatt u Gstaad. Il lieu cun radund 2'500 abitantas ed abitants sumeglia numnadamain fermamain las metropolas dal sport d'enviern svizras: Ina butia da luxus suenter l'autra, blers hotels cun bleras stailas e glamour in zic dapertut nua ch'ins guarda. Las linguas ch'ins auda en il lieu èn sper il franzos, englais e russ.

Méribel perencunter è in zic pli pitschen. La staziun a val da Méribel sa chatta sin radund 1'450 m s.m., tschellas autras 12 fracziuns sa chattan sin tranter 1'450 e 1'750 m s. m. «Miribellum» (bel punct da vista) pudess esser l'origin dal num dal lieu. Méribel ha radund 1'900 abitantas ed abitants. Chasadas datti per 7'800 persunas, abitar abiteschan 830 persunas indigens en il lieu, il rest, pia 6'500 letgs, èn da vacanzas.

RTR actualitad

Artitgels legids il pli savens