Siglir tar il cuntegn

Breil Sin chischner ed en clavà dal Fidel

A Breil datti ina nova attracziun culturala: La dumengia da Tschuncaisma han Plazi e Silvio Schmed cun lur famiglias envidà indigens e giasts en il museum privat «Talina dil Fidel». Igl è in museum che regorda il viver, lavurar e hantieri da pli baud.

Là, nua che dus ladritschs da fain e rasdiv eran, è ussa ina sala spaziusa cun buffets, stgellas, rodas, mulins da scuder e bler auter. En vischinanza dal biro da turissem datti a Breil uss in museum. La dumengia da Tschuncaisma èn las portas da quel s'avertas. Tranter las 10:00 e las 18:00 ha blera glieud visità la nova attracziun.

Amez il vitg da Breil ha la famiglia Schmed-Bundi envidà ad in di da las portas avertas. «Bab menziunava adina puspè envers ils visitaders, cura ch'el na saja in di betg pli, saja quai mia incumbensa da manar vinavant il museum», di Plazi Schmed. El, il pli vegl dals fragliuns Schmed, è era attaschà a chaussas ed utensils vegls da pli baud. Pia predestinà da manar vinavant il project che ses bab aveva cumenzà.

Nova funcziun per ils objects

Bler giascheva e giascha dapi decennis en clavads vegls. Farclas, vons, flagès, tretschas, banetschs e benas, perfin berts na drovan ins betg pli. Gnanc rastès da lain u cumets per ils chavals. Tgi che saveva che Fidel rimni tala rauba deva ad el ed evitava ch’ella giaja en il rument.

Ses figl Silvio ha surpiglià il puresser, è dentant pli tard sa decidì per in'autra carriera professiunala. La dumengia da Tschuncaisma ha el vulì preschentar la gronda collecziun da ses bab ensemen cun ses frar Plazi, il motor dal project. Fidel Schmed è mort avant quatter mais suenter curta malsogna en la vegliadetgna dad 84 onns.

Plazi (dretg) e Silvio Schmed sededicheschan all’organisaziun dil museum „Talina da Fidel“ da lur bab permiert.
Legenda: Plazi (dretg) e Silvio Schmed sa deditgeschan a l’organisaziun dal museum «Talina da Fidel» da lur bab barmier. FMR

Avant set onns aveva Fidel Schmed cumenzà a rimnar antiquitads. Insacura ha el gì la visiun da transfurmar il clavà vegl en in museum. El ha vulì dar ina funcziun didactica a la rauba ch'è vegnida unfrenda da la mecanisaziun.

En il clavà ha el stgaffì lieu per mussar differentas tematicas. Il svilup tecnic ed ils motors han facilità enormamain il mintgadi en l'agricultura. Ma er en famiglias da mastergnants duvrav'ins chanasters e fautschs. En ina cuminanza da provediment autonom duvravan tuts fuainas, zaivers e chanisters.

Zavrà, schubregià, ordinà

Al cumenzament eran ils guaffens e l’isaglia fermads vi dal chischner dal clavà. Quella construcziun che sumeglia ad in palancà era bajegiada vi da la part pli sulegliva dal clavà. Là, nua ch'ins pendeva a sientar granezza, coniv e glin. «Avant tschintg onns ha il bab schlargià la rimnada», ha Plazi Schmed raquintà a la FMR. E Fidel Schmed ha realisà toc per toc sia visiun - la «Talina da Fidel» ha entschet a svegliar l’interess.

Silvan Gabriel, il manader dal biro da Surselva Turissem a Breil, conferma che Fidel Schmed purscheva sin dumonda guidas tras sia rimnada. «El ha fatg quai fitg bain ed exact, quai ch’è stà ina cundiziun. La qualitad d’ina tala purschida sto constar», di Silvan Gabriel.

Fidel Schmed aveva zavrà e sortà, fatg attenziun ch’ils objects sajan entirs e bels. El vuleva declarar als visitaders, co ch’ins duvrava ina cut, e tge funcziun ch’il pignatsch aveva. El mussava la chanta da cafè e raquintava dal temp ch’ins fascheva pausa sin funs.

Plazi e Silvio Schmed (enamiez), cun lur confamigliars segidan da realisar la visiun dil bab, sir e tat Fidel Schmed.
Legenda: Plazi e Silvio Schmed (entamez), cun lur confamigliars gidan da realisar la visiun dal bab, sir e tat Fidel Schmed. FMR

Cun la mort da Fidel Schmed è la famiglia sa decidida da cuntinuar il project en il senn dal consort, bab sir e tat. Ils dus frars cun lur famiglias, en tut 15 persunas, èn s’entupads l’avrigl ad in di da lavur communabla. «Sistematicamain avain nus schubregià ed ordinà tut», raquinta Silvio Schmed.

«E quai faschain nus era en l'avegnir», punctuescha el. Il di da las portas avertas èn tuts stads en acziun. En la curt ed en la bargia han els servì bavrondas, brassà liongias e cunzunt infurmà. L'entir retgav da l’ustaria ha la famiglia donà a l’instituziun «Momo», in’uniun che s’engascha per uffants malsauns che ston star ditg en l'ospital chantunal a Cuira.

Concept modern cun code QR

Mintga object en la «Talina da Fidel» è cumbinà cun istorgias e cun la cultura e cuntrada sut ils Cavistrai e Muot da Rubi. Il di da las portas avertas ha numerusa glieud guardà l’emprima giada davos il chischner. E blers èn stads surstads, quant spazius ch’il museum privat è.

Plazi e Silvio Schmed na san betg, quants objects ch'èn exponids. L’entira rimnada preschentan els en trais parts dal bajetg.

Vesta el sectur dils transports e dil far fein.
Legenda: Vista en il sectur dals transports e dal far fain. FMR

Ils dus frars rendan attent al concept modern ch’els applitgeschan. «A partir dal fanadur pon ins ir cun il telefonin tras l’exposiziun. La collecziun è repartida en otg parts tematicas», declera Plazi Schmed. Videos, films, fotografias e tuns decleran, raquintan e descrivan la lavur en scrinaria, vi da charn, cun latg, trair laina, fanar, scuder, taisser e far schlondas.

RTR actualitad 17:00

Artitgels legids il pli savens