Siglir tar il cuntegn

Gion Caviezel «A Singapur n'han els mai savì co scriver mes num»

Tgi n’ha betg gia ina giada tschertgà sasez en l’internet. Be gia per guardar tge ch’ins chatta tut là da sasez. Jau hai en tutta cas cun tschertgar mamez, chattà mes giast dal «Profil», mes numalin Gion Caviezel da Haldenstein ch'ha tranter auter er manà la scola svizra a Singapur.

«E quai uss tut?», è Gion Caviezel sa dumandà l'entschatta dals onns 1990 cura ch'el aveva 27 onns. El deva gia dapi bun otg onns scola ed era suenter la scola obligatorica en sa sasez mai pli vegnì or da scola. Pertge suenter ch’el ha fatg il seminari da scolasts ha el immediat entschet a dar scola.

Ed uschia è el sa dumandà cura ch’i gieva vers ils trenta, sch'el duai far vinavant sco fin qua e restar scolast ad Andeer fin a la pensiun, u sch'el duai far insatge auter? Ch'i duai esser insatge auter, era spert cler ad el. La dumonda era be sch'el duai ir a studegiar. Per exempel germanistica u insatge en questa direcziun. U sch'el duai s'annunziar per la plazza da scolast a la scola svizra a Singapur ch'era scritta ora.

El è sa decidì per la scola a Singapur. Ed ha la fin finala era survegnì la plazza. «Uschia sun jau ì en quest Singapur il 1993 senza idea da l'Asia e da quellas scolas svizras en l’exteriur», manegia Gion Caviezel ch'era sez figl d'in scolast e ch'è gia sco pign buob sursilvan vegnì a Cuira a star. «Mes bab n’ha betg gì grond plaschair», sa regorda el fitg bain e sa anc exact tge che lez ha ditg ad el en in tun spir reproschas: «Ti sas gea gnanc englais!»

Singapur è daventà segund dachasa

La fin finala hai plaschì uschè bain a Gion Caviezel ch'el è restà diesch onns en la scola svizra a Singapur. In temp ch'el ha era pudì perfecziunar ses englais. Pertge questa scola privata ch’era per ils uffants da lavurers svizzers a Singapur – ha ord raschuns da concurrenza stuì s’adattar al martgà internaziunal ed ha midà d’ina scola be tudestga ad ina scola bilingua tudestg-englaisa.

Ed era sch'el ha emprendì d’enconuscher a Singapur cunzunt persunas da la Svizra, ha el bain era gì in fitg bun contact cun persunas indigenas. Cun ina ni l’autra ha el schizunt anc oz contact, er passa 20 onns pli tard. «La secretaria da la scola per exempel, ch’era ina da Singapur, è stada avant in onn tar nus a chasa en Svizra.» Ed il mars avant in onn è el stà a Singapur sin visita. «Quai è in contact fitg bel, fitg profund», explitgescha el la relaziun.

Sch’jau vom a Singapur, lura è quai sco vegnir a chasa.
Autur: Gion Caviezel anteriur manader da la scola svizra a Singapur

Ch'el na vegn betg a restar per adina a Singapur era gia da l'entschatta cler ad el. Perquai n'ha el era betg empruvà da s’integrar totalmain en questa gronda citad cun da lez temp gia passà 3 milliuns avdants ed avdantas. Las raschuns daco ch'el è turnà, èn bain fitg differentas e vastas e van da las stagiuns e las muntognas che mancavan, al clima chaud e bletsch, fin ad ina tscherta rutina cun las adina medemas dumondas e problems u ch'ils uffants e lur geniturs stevan mintgamai be dus fin trais onns a Singapur.

E tuttina è el anc oz da l'avis che Singapur è «super», gea schizunt «sia segunda patria», co el di. Uschia ch’igl è per el anc ussa sco da vegnir a chasa sch’el sgola da temp en temp puspè enavos a Singapur, la citad e stadi suveran ch'è gist sper la Malaisia.

John Travolta u John Wayne

Ch’i n’è betg uschè simpel cun avair num Gion Caviezel en il Singapur, in tal num rumantsch, ha el bainprest percurschì. «Nagina saveva co scriver quest num.» Dentant i saja adina stà legher. Ozendi di el ch'el haja num sco John Travolta u John Wayne sch'il visavi è in zic pli vegl. Simplamain ch'ins scrivia ses num in zic auter. Guardà enavos po el be dir: «Jau sun adina stà fitg losch e cuntent da mes num.»

Jau sun adina stà gugent scolast e sun era ussa fitg gugent scolast. Quai è propi in super mastergn.
Autur: Gion Caviezel scolast ed anteriur directur e manader da scola

Da betg pli esser scolast e dar scola, mabain da manar da nov ina scola, questa midada n'ha Gion Caviezel betg pir fatg cura ch'el è turnà en Svizra il 2003, mabain gia a la scola svizra a Singapur cura ch’el ha surpiglià il post dal rectur. Ina decisiun che n'ha da far nagut cun betg pli avair gust da dar scola, sco el sincerescha.

Dal scolast al manader

Surpiglià l'incumbensa da rectur ha el perquai che la plazza era vacanta ed ils responsabels han dumandà el da surpigliar questa plazza perquai ch’el saveva gia sco tut funcziunia en questa scola svizra a Singapur. «Quai è stà ina buna sfida per mai per vegnir vinavant», declera el sia decisiun da betg pli dar, mabain da manar ina scola. «Jau hai fatg lura là anc ina furmaziun speziala, hai er emprendì fitg bain englais e tut quai è stà fitg interessant per mai da pudair manar quella scola.» Ed uschia saja el vegnì en quest manaschi da manader da scola.

Gion Caviezel auf einem Schulhausplatz, im Halbkreis um ihn herum einige Frauen.
Legenda: Mussar la nova scola da Claustra Durant tschintg onns ha el er manà la scola da Claustra. Quai che muntava er da preschentar la scola anoravers. Gion Caviezel

Trais onns ha el manà la scola a Singapur avant da turnar enavos en Svizra. Dentant là ha el suenter in curt intermezzo sco inspectur da scola dal chantun Schaffusa, cuntinuà cun il manar scolas. Saja quai sco directur da la scola da Cuira, u suenter er sco manader da scola a Buchs (SG), a Mollis (GL), a Claustra – e sco ultima staziun er sco manader dal consorzi da scola da Laax, Falera, Sagogn e Schluein.

Sutvalità politica e gronda crisa

En tut quels onns ch’el ha manà las differentas scolas hai bain da buns e main buns muments. Sco bel temp e bella sfida vesa el per exempel il temp sco rectur da la scola da Cuira. «Nus da la direcziun enconuschevan in l’auter gia pli ditg e quai ha funcziunà super ensemen», sa regorda Gion Caviezel. «Quai ch’jau hai dentant sutvalità è l’aspect politic a Cuira.» Uschia aveva el per exempel bler da scriver per ils cussegliers da la citad e quai er tar chaussas ch’el aveva il sentiment che quai sa chapeschia bain da sa sez. «Ussa faschain nus simplamain uschia», haja el per part pensà e stuì constatar che las vias politicas n’èn betg uschè simplas. E cunquai ch’el ha gì pli bler da far cun la politica che cun la scola sezza, hai la fin finala era tanschì ad el.

Betg anc 50 onns ha lura dentant sia gronda crisa entschet. Pertge el aveva anc 15 onns da lavurar avant el, e la dumonda tge ch’el duaja anc far en sia vita era vegnida adina pli impurtanta. «Da l’autra vart has ti dentant famiglia, has chasa e stoss gudagnar raps», declera el la problematica. «Uschia ch’jau hai pensà d’ir en in auter lieu.» Quai che n’ha dentant betg propi funcziunà cun ir en ils chantuns Son Gagl e Glaruna. Uschia ch’el è suenter trais onns puspè turnà en il Grischun.  

Bel cura che tuts e tuttas vulan

Là ha el l’emprim manà tschintg onns la scola a Claustra, avant ch’el ha per in’ultima giada surpiglià quella funcziun da manader tar la fusiun da las scolas da Laax, Falera, Sagogn e Schluein. «Quai è stà ina gronda sfida e fitg interessant», di Gion Caviezel e concluda: «La lavur da master da mia vita.»

Susanne Lebrument, Gion Caviezel und einige Flüchtlinge.
Legenda: Sin viadi da scola tar las medias Gion Caviezel è stà cun giuvens fugitivs da la classa ch'el instruescha a Cazas tar la Somedia sin visita. Gion Caviezel

Dentant suenter quels dus onns en la Surselva sco manader da scola da Laax, Falera, Sagogn e Schluein ed avair surdà il manaschi cun in bun fundament a novs manaders da scola, sco el di – n’èsi per Gion Caviezel anc betg finì cun lavurar e giudair la pensiun. El dat puspè scola. Quella giada dentant betg ad uffants, mabain a giuvens fugitivs a Cazas. Insatge che fa grond plaschair ad el pertge che tuts e tuttas ch’èn là, vulan vegnir a scola e vulan emprender tudestg per pudair far in mastergn. «E gliez è in bel dar scola.»

President pervia da gronda dispita

Gion Caviezel n'ha dentant betg mo manà scolas, mabain durant plirs onns er la Federaziun d'unihockey dal Grischun - era sch'el n'ha mai dà unihockey. Quai suenter ch'igl ha dà ina gronda dispita en la federaziun durant ina sesida ch'ella tschertgava in nov president. Ina raschun da questa dispita è para stada la gronda rivalitad tranter Cuira e Malans. «Ils derbis eran fitg dirs. La glieud n’ha betg chapì in a l'auter. Ed igl era adina uschia ina concurrenza tranter Cuira e Malans», sa regorda Gion Caviezel ch'aveva en sasez da far nagut cun unihockey.

A quella sesida ch'è escalada era el la fin finala be da la partida perquai che la federaziun aveva envidà ils geniturs dals giugaders. Quai per mussar ad els tge ch'ella fetschia e per pudair uschia recrutar eventualmain persunal. En tutta cass ha insatgi da la federaziun telefonà lura ad el il di suenter – per dumandar sch'el fiss eventualmain pront da presidiar la Federaziun d'unihockey dal Grischun. 

Uffants han fatg impurtant l'unihockey

Impurtant a Gion Caviezel è l'unihockey en sasez be vegnì pervia da ses dus figls ch'han gia baud cumenzà a dar unihockey. «Dapi ch'els èn set u otg onns han els dà unihockey. E sco geniturs sustegnan ins lura ils uffants uschè bain sco pussibel», declera el. «Els han adina gì plaschair da quest sport e per mai èsi uschia stà impurtant da pudair s'engaschar per l’unihockey.» La dumonda da far president da la Federaziun d'unihockey grischuna è perquai stada per el ina buna occasiun da pudair s'engaschar per il sport che ses figls faschevan.

Ed en quels onns ch'el ha presidià la Federaziun d'unihockey grischuna èsi para grategià varia bain ad el che quels da Cuira e Malans èn s'avischinads. «Ils giuvens èn ozendi er amis in cun l’auter», constatescha el. «Nus avain era dapli giuvens che van ussa a Malans, respectiv da quels da Malans che vegnan qua a Cuira a dar unihockey.»

Bler da viadi – er grazia a ses figl

President da la Federaziun d'unihockey dal Grischun n'è el bain betg pli. Tuttina è el grazia a ses figls anc adina fitg interessà en quest sport. L'entschatta da november è el per exempel gist stà en la Svezia per guardar ils gieus da ses figl giuven che dat en gol tar la squadra naziunala svizra da sut 19 onns. «Quai è stà ina bella experientscha», manegia el cun in surrir.

John Lennon Wall
Legenda: Mintgatant stoppian ins esser in «dreamer» In da ses giavischs da musica è la chanzun «Imagine» da John Lennon. Là vai per in mund, nua che nus umans vivain en pasch in cun l'auter. Gion Caviezel è qua a Prag avant la Lennon Wall. Gion Caviezel

Betg mo perquai che la Svizra è vegnida segunda en quest turnier cun la Tschechia, la Finlanda ed il pajais ospitant Svezia. Mabain er perquai che l'entira infrastructura è stada fitg impressiunanta. «En la citad Nyköping, nua ch'il turnier è stà, devi per exempel quatter grondas hallas be per unihockey e gist dasperas era ina halla da glatsch. E questa citad è dal reminent circa uschè gronda sco Cuira.» Il sport haja là en la Svezia bain tut in'autra muntada che a Cuira.

Unihockey, floorball
Legenda: Fevra d'unihockey tar ils Caviezels Gion Caviezel e sia dunna cun lur dus figls ch'han gia cun set u otg onns cumenzà a dar unihockey. Gion Caviezel

Il viadi en la Svezia n'è dentant betg stà il sulet quest onn ch'el e sia dunna han fatg per guardar ils gieus dal figl giuven en l'equipa da la naziunala svizra. «Quest onn essan nus gia stads en blers lieus per sustegnair il figl», di il bab da dus uffants da 17 e 19 onns. «Uschia eran nus quest onn sper la Svezia, per exempel er a Prag.» Insatge ch'el giauda. Era perquai ch'els emprendan uschia d’enconuscher blera glieud e blers geniturs. Quai ch’el chatta bain er fitg interessant. Il figl vegl ha entant chalà da dar unihockey e va ussa a militar.

Er gia currì 100 kilometers al toc

Gion Caviezel na guarda dentant betg mo gugent tier sco auters fan sport. El sez è er activ. U meglier ditg, el è puspè pli activ ch'era gia l'ultim temp. Quai suenter che sia famiglia ha animà el da puspè far dapli sport: «Mes figls han ditg a mai ch'jau stoppia ussa puspè far insatge. Ed uschia ha jau puspè entschet a currer e da far in zic in trenament.»

Pli baud era quai anc in zic auter. Lura era el bain pli sportiv. Gea schizunt fitg sportiv, sco el di. Cunquai ch'el ha adina era fatg gugent sport. «Jau hai per exempel gia fatg il Swiss Alpine Marathon u sun era currì la cursa da Bienna da 100 kilometers.» Ina cursa ch’el è currì al toc, er durant la notg, e ch’el ha duvrà en tut bun 12 uras e 30 minutas. «Il di suenter na pudeva jau lura betg pli ir da stgala si ed er betg da stgala giu», di el e ri da cor. «Na, quai è propi stà brutal.»

Haldenstein – il vitg en la citad

Creschì si a Cuira sco Sursilvan, stat el gia dapi blers onns a Haldenstein. E quai en ina chasa d'ina famiglia dubla ch'el ha laschà bajegiar ensemen cun sia dunna, ina nezza da l'anteriur cusseglier naziunal barmier Josias Gasser, e ch'ha il 2011 schizunt survegnì in premi solar per ses tetg solar. «Da quel temp èsi segir stà ina chasa speziala cun integrar las cellas solaras directamain en il tetg», explitgescha Gion Caviezel. «Ozendi n'è quai dentant nagut spezial pli.»

Per els saja quai adina stà cler ch'els veglian cun bajegiar ina chasa, era construir ina che fetschia senn ord vista da l'energia. «Cun las cellas solaras dal tetg faschain nus nossa atgna electricitad. E quai è ideal.»

Insumma sa senta el fitg bain en questa chasa a Haldenstein ed er en quest vitg. «Nus avain qua tut ils avantatgs d’in vitg e tut ils avantatgs d’ina citad.» E cun la fusiun il 2021 n'è Haldenstein era betg pli in'atgna vischnanca, mabain tutga tar la chapitala grischuna. Uschia che ses vegl dachasa è puspè daventà ses nov dachasa.

E cler èsi per el er in dachasa pervia da la glieud che viva là. Uschia entaupa el per exempel adina puspè il Gimma sin via u er en la posta da Haldenstein, e dat cun el lura ina baterlada. In artist che vegn tenor el bain sutvalità en il Grischun. «El ha fatg e fa anc adina enorm bler per l’art en il Grischun – betg mo musica», manegia Gion Caviezel. «Jau hai fitg gugent il Gimma, stoss jau dir.»

RTR Profil 09:00

Artitgels legids il pli savens