En il suler da sia chasa tipica engiadinaisa cun ina gronda porta e cun vuts a crusch stattan veglias stgaffas cun picturas u entagls d'annadas. Ina da quellas stgaffas veglias è perfin vegnida salvada dals proprietaris d'antruras dal grond fieu a Sent l'onn 1921.
En il suler da la chasa da Jon Fadri Tönett ad Ardez stattan però er in gìun, vaiders cun mel d'avieuls, vegls utensils ed inquala antiquitad sco per exempel chalderas d'arom. Il suler da la chasa engiadinaisa da Jon Fadri Tönett è quasi in spievel dals interess dal giast dal Profil.
Creschì si è Jon Fadri Tönett ad Ardez en l'Engiadina Bassa. Ensemen cun dus fragliuns pli giuvens ha el passentà ina bella uffanza. Sco figl da pur ha el sa chapescha adina gidà en stalla. Ensemen cun auters uffants ha el dentant er pudì giudair las libertads da crescher si en ina pitschna vischnanca. Las seras u er las fins d'emna sa chattavan ils uffants per far gieus sin via. Sco il gieu dals trais lains, il gieu da laders, u il gieu da zup.
Gia baud ha Jon Fadri Tönett decidì da vulair emprender il mastergn da scrinari. Sche insatge era rut a chasa, alura era quai il giuven Jon Fadri che cumadava quest urden. U ch'el dumandava ad in scrinari per in toc lain per pudair far or da quel per exempel ina platta per far in regal.
Giarsunadi a Samedan e dapi onns restauratur
Il giarsunadi da scrinari ha Jon Fadri Tönett fatg ils onns otganta a Samedan en l'ufficina per giarsuns da scrinari. Sco ch'il num di gia, exista l'ufficina da blers giarsuns e gist in pèr mussaders. En l'ufficina per giarsuns emprendan giarsuns da tut ils quatter onns da giarsunadi la professiun dal scrinari. Il temp a Samedan ha plaschì a Jon Fadri Tönett fitg bain. Era perquai ch'el abitava durant quel temp en la chasa da giarsuns ensemen cun anc dus amis ch'eran er da l'Engiadina Bassa.
Jon Fadri Tönett dad Ardez
-
Bild 1 von 3. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 3. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 3. Bildquelle: RTR.
Suenter il giarsunadi e las emprimas experientschas tar ina scrinaria a Cuira è el alura turnà en l'Engiadina Bassa. E dapi blers onns lavura il giast dal Profil en ina scrinaria ch'è spezialisada sin restauraziuns. Bleras stgaffas, blers balcuns torts, bleras stgalas e fanestras, bancs pigna, funs e platfunds en Engiadina Bassa èn vegnids restaurads da Jon Fadri Tönett. E mintga giada ch'el po puspè far uschè ina lavur è el fascinà da la savida dals scrinaris d'antruras e da lur moda co construir las differentas chaussas.
Chant e musica èn essenzas impurtantas da la vita
Sper la fascinaziun per chaussas veglias, per objects construids gia avant blers onns, per las tradiziuns e la cultura engiadinaisa, èn il chant e la musica funtaunas impurtantas. Gia baud ha Jon Fadri Tönett cumenzà da far musica.
Jau n’ha survegnì la clarinetta da mes pin Chasper Stupan. El ha sunà la clarinetta en la musica militara.
Dapi decennis suna el la clarinetta, l'emprima clarinetta ha el dal rest survegnì da ses padrin Chasper Stupan. Quel era part da la musica militara ed ha mussà al giuven Jon Fadri co ch'ins suna quest instrument. En la societad da musica Concordia Ardez suna Tönett dapi decennis la clarinetta. El sa dentant er co ch'ins suna il saxofon ed actualmain emprenda el er da sunar il gìun.
Jon Fadri Tönett ama falegnam/restauratur
-
Bild 1 von 4. In vegl scrign engiadinais. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 4. Stgaffa engiadinaisa. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 4. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 4. Bildquelle: RTR.
«La Babania», il bal da la schocca cotschna è stà il tun da partenza per la Chapella Tasna
Or d'ina necessitad ha Jon Fadri Tönett fundà ensemen cun in pèr amis da l'Engiadina Bassa avant 25 onns la Chapella Tasna. Ina furmaziun che suna musica populara. L'entira istorgia è quella ch'i mancava a la giuventetgna dad Ardez ina chapella ch'avess sunà durant il bal da «Babania». La sora da Jon Fadri Tönett, Seraina Tönett era quella giada la presidenta da la giuventetgna dad Ardez. Uschia ch'ella ha dumandà il frar sch'el na savess betg gidar. Quai era il tun da partenza per la Chapella Tasna che suna ussa gia dapi in quart tschientaner per differentas occurrenzas en la regiun, surtut dentant er durant il bal da la schocca cotschna.
Jau hai fatg 15 giadas la Babania.
La Chapella Tasna festivescha pia quest onn il giubileum da 25 onns. Quel giubileum festivescha la Chapella Tasna ils 25 d'october en la chasa da scola ad Ardez. Sper la Chapella Tasna sunan alura anc trais ulteriuras furmaziuns musica da bal. La Chapella Tasna vul propi far ina bella saira da bal engiadinais.
Patrun da tschient milli avieuls
Sche Jon Fadri Tönett n'è betg vi dal lavur en ina chasa engiadinaisa u vi dal far musica, alura guarda el da ses avieuls. Actualmain ha el 15 pievels, mintgin da quels pievels è en la stagiun auta da quai da 50'000 avieuls grond. La gronda racolta è stada gia il cumenzament d'avust. E la racolta da quest onn è stada fitg buna. La gronda part da sia racolta venda l'apicultur en ina butia gist sper la staziun. In pèr vaiders regala el er als vischins ed enconuschents. La lavur cun ils avieuls plascha a Jon Fadri Tönett er perquai ch'ins po lavurar cun animals e dependa da la natira.