Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Premi Nobel per fisica «Els han stgaffì la basa per chapir sistems fisicals cumplexs»

Il premi Nobel per fisica survegnan quest onn trais scienziads dal clima. I va per Syukuro Manabe dals Stadis Unids, il Tudestg Klaus Hasselmann ed il Talian Giorgio Parisi.

Ils trais scienziads vegnian onurads per avair contribuì a moda fitg innovativa a chapir meglier sistems fisicals cumplexs, uschia argumentescha l’Academia da Nobel a Stockholm sia decisiun. Sistems fisicals cumplexs sa distinguan entras casualitads e dischurden. Ils trais undrads hajan stgaffì la basa per descriver e far prognosas per tals sistems.

Tuts trais perscruteschan gia dapi decennis il svilup dal clima e valan sco corifeas. Syukuro Manabe che lavura era cun 90 onns anc a l'univeristad da Princeton en ils Stadis Unids da l'America, ha gia mussa en in studi 1967 ch'il CO2 contribuescha al stgaudament dal clima mundial.

Be in onn pli giuven è Klaus Hasselmann ch'è in pionier da la perscrutaziun d'attribuziun. Quella pussibilitescha d'anflar las causas dal stgaudament dal clima cun metodas statisticas. Hasselmann, che lavura al institut Max Planck per meterologia, haja mess il fundament che nus sappian uss dir cleramain che la midada dal clima è fatga dal carstgaun. Quai di il fisicher dal clima da l'ETH, Reto Knutti.

Giorgio Parisi vegn onurà per sias perscrutaziuns da sistems complex e las schliaziuns matematicas per descriver quels. Enturn l'onn 1980 aveva el anflà musters zuppads en structuras complexas. Quai haja gì in grond effect per la perscrutaziun da l'immunologia, la genetica ed era las scienzas sozialas, di Gilberto Colangelo che ha doctorà a Roma cu Parisi era là professur.

Vus pudais s'imaginar el sc'in scienzià or dal cudesch. El era savens plitost en patratgs che pertschert da ses conturn.
Autur: Gilberto Colangelo fisicher

L'onn passà era il premi vegnì surdà al Brit Roger Penrose, l'Americana Andrea Ghez ed il tudestg Reinhard Genzel per lur perscrutaziuns areguard foras nairas.

Il premi è dotà cun 10 milliuns curunas svedaisas – vul dir 1,06 milliuns francs per categoria.

RTR novitads 14:00

Artitgels legids il pli savens