Il pli impurtant en survista:
- Tar ils tschiervs han chatschaders e chatschadras cuntanschì en tuttas regiuns auter ch'en l'Engiadina Bassa ed en la Val Müstair las finamiras – il dumber è là nua ch'ils plans dal chantun prevesan el.
- Tar ils chavriels datti regiuns nua ch'ins po propi ir a chatscha sin els – en autras, sco p. ex. en Surselva è la populaziun ida enavos er pervi dals lufs e lufs-tscherver.
- Tar ils chamutschs èsi er different tut tenor regiun. Uschia ha il chantun – er en Surselva – reducì il dumber da chauras-chamutsch che dastgan vegnir sajettadas, quai per proteger la populaziun.
- Il luf ed il luf-tscherver han ina gronda influenza sin las populaziuns da selvaschina. Quai ha era cumprovà ina valitaziun cun ina scol'auta fatga quest onn.
RTR: Adrian Arquint, en il chantun hai cun 13'500 tschiervs bunamain 3'000 pli paucs ch'anc ils onns 2016-2019. È quai effectiv uss cuntentaivel per il Grischun?
Adrian Arquint: Nus essan cuntents che nus essan arrivads sin quest nivel. Ils chatschaders e las chatschadras han fatg fitg buna lavur. Fatg avain nus quai pervi da la strategia da la regenza davart ils problems en il guaud. Nus essan sin buna via da cuntanscher quellas finamiras. Uss èsi da guardar tge effect che quellas han en il guaud.
RTR: Ins ha pudì leger – en tut datti en media 17% pli pauc selvaschina ch'avant tschintg onns. Èn ils dumbers uss en tut las regiuns sin il livel ch'i ston esser?
Adrian Arquint: En las 19 regiuns da tschiervs che nus avain definì, essan nus propi sin buna via, be en duas regiuns n'avain nus anc betg cuntanschì las finamiras. Ma uschiglio essan nus fitg cuntents.
RTR: En tge regiuns dovri lura anc regulaziuns?
Adrian Arquint: En l'Engiadina Bassa ed en la Val Müstair avain anc ina populaziun che crescha plitost.
RTR: Quest onn è gea previs da sajettar 4'835 tschiervs, quai ch'è 100 pli pauc che l'onn passà. Basta quai per tegnair stabil il dumber dals tschiervs?
Adrian Arquint: Nus essan cuntents che nus avain cuntanschì l'effectiv nua che nus essan uss. Ed igl era impurtant da pudair far ils plans senza perder or dals egls las finamiras che nus avain da cuntanscher. Ed uschia sco nus avain fatg la planisaziun e valitaziun a maun da l'effectiv da primavaira, essan nus persvas che nus essan sin buna via er cun reducir ils plans.
Chavriels
RTR: Er tar ils chavriels vegn dumbrà mintg'onn. Quest onn han ins dumbrà in zic pli pauc che l'onn passà. Co guarda l'effectiv ora là?
Adrian Arquint: Fitg different tenor regiuns. D'ina vart essan nus cuntents che chatschaders e chatschadras pon uss er ir a chatscha da chavriels, er sajettar chauras che nus duvrain per la regulaziun da l'effectiv da chavriels. Lura datti però er regiuns nua che nus badain il luf e cunzunt il luf-tscherver. Sco p. ex. la Surselva nua che l'effectiv è ì fermamain enavos, ma è uss sa stabilisà sin in nivel che nus avain l'impressiun ch'el stat ussa sin quel.
Chamutschs
RTR: E tar ils chamutschs che han sper lufs e lufs-tscherver er anc la tschorvadad da chamutschs che mudregia, co guardi ora là?
Adrian Arquint: Tar il chamutsch, er fitg different. Nus avain atgnamain gì in effectiv stabil, er en cumparegliaziun cun auters chantuns da las Alps. Uss badain nus però schon regiunal ch'il chamutsch reagescha fitg sensibel sin malsognas sco la tschorvadad – ma era sin disturbis badain nus fitg ferm. Là avain uss cunzunt en Surselva en il district 1 piglià mesiras per empruvar da proteger l'effectiv sur il guaud, ma tuttina laschar tiers il squitsch da chatscha che nus duvrain en il guaud.
L'influenza dal luf
RTR: Vus avais numnà las restricziuns en Surselva, cunzunt en il district 1 per chamutschs tranter 5 e 10 onns nua ch'i dastga be vegnir sajettà ina chaura chamutsch enstagl da trais sco en tschellas regiuns. Vidlonder vegn gea ch'il dumber da tschiervs è sa reducì en Surselva per 25% ils ultims tschintg onns. Quant grond è l'effect dal luf e dal luf-tscherver sch'ins resguarda che gist en quella regiun hai in'auta populaziun da lufs?
Adrian Arquint: Quai ha schon in connex. Igl è da guardar tut ensemen. Cun la chatscha èsi er stà previs da far pli grond squitsch, da reducir ils effectivs là nua ch'i fa da basegn, er davart dal guaud. Quai che nus avain vis è ch'il luf cumpensescha a nus envierns pli flaivels, nua ch'i n'ha betg uschè blera naiv – là nua ch'i manca la regulaziun natirala. Il luf fa quella, sch'igl ha blera u pauca naiv. E tar il luf-tscherver èsi era uschia. Là nua ch'i ha ina reproducziun dal luf-tscherver che resta propi er pli ditg, ha quai er in effect sin il dumber.
RTR: Èsi pussaivel da quantifitgar l'effect dal luf sin la populaziun da tschiervs?
Adrian Arquint: Igl è grev da dir. D'ina vart badain nus quai vi da l'effectiv da las dumbraziuns da primavaira – tge effect ch'igl ha gì. Da l'autra vart avain er bler pli pauca selvaschina ch'è morta per x-in motiv perquai che quella vegn magliada. Da quai nà n'avain betg uschè bleras u damain datas. Nus avain pli pauc accidents da traffic, er quai vesain nus. Tge che nus avain però fatg quest onn è ina valitaziun cun ina scol'auta, tge effect ha il luf sin l'effectiv dal tschierv ma er sin il dumber da tschiervs che vegnan sajettads. E là avain schon vis ch'el ha ina gronda influenza, cunzunt sch'ins guarda tar ils vadels, tar las sterlas u er tar ils animals in pau pli vegls. A maun da quest resultat avain era pudì adattar quest onn ils plans.
