Ustarias en Val Schons - Noviz, vulps veglias e veteranas – auts e bass dad ustieras

Ils noviz Annatina e Roger Rieder-Hassler, Ustreia Orta (Lon)

Avant in on han Annatina e Roger Rieder-Hassler rut giu lur tendas a Favugn, nua ch'els han vivì passa 20 onns, ed han avert l'ustaria Orta a Lon. La bilantscha da l'emprim onn saja fitg positiva, ed els sajan tut surstads ch'i marschia uschè bain. L'entschatta hajan els gì fadia cun cumprar en, ed hajan magari gì memia pauc da tut ed inqual giada anc stuì ir a far cumissiuns la sonda.

Els sajan fitg spert sa sentids da chasa a Lon. Era las duas chombras da «Bed and Breakfast» marschian bain: ils mais zercladur, fanadur ed avust saja quasi mintga di stà occupà. Er sch'els hajan mo avert trais dis l'emna – numnadamain da venderdi fin dumengia, hajan els gia clientella da tschep.

Indigens che vegnian quasi mintga dumengia a gentar u auters che vegnian mintg'emna a baiver in café. Els sajan cuntents ch'i marschia uschè bain, e hajan la speranza ch'i giaja enavant uschia.

La vulp veglia Rifeta Jenny, Ustreia Caltgera (Pignia)

Els sajan gia decennis en la branscha da gastronomia, di Rifeta Jenny. Dapi 20 onns èn els ils ustiers da la Caltgera a Pignia. Il pli bel sajan ils inscunters ed ils discurs cun la glieud. La gastronomia haja dentant schont er midà. La maisa radunda sco da pli baud na dettia betg pli propi.

E tuttina, la bun'ura las nov – suenter l'avertura – è la mesa radunda en la Caltgera quasi adina bain visitada. La saira na stettia la glieud dentant betg pli uschè ditg. Ma tranteren dettia schont anc intginas sairas da cumpagnia. Rifeta Jenny ch'è oriunda da la Bosnia avess plaschair, sch'i gartegiass puspè da reactivar la maisa radunda da la saira. Quai na saja dentant betg uschè simpel.

La veterana Andreetta Schwarz, Posta Veglia (Ziràn)

Ella haja gia adina gugent gì da far cun glieud, uschia ch'i saja spert stà cler ch'ella veglia lavurar en la gastronomia. Cun 23 onns, il 1979, ha Andreetta Schwarz pudì surpigliar la Posta Veglia a Ziràn. Set onns pli tard, sin ses 30avel natalizi, ha ella pudì cumprar l'ustaria. Schebain ch'ella cumplettescha bainbaud ils 70 è ella fin oz ustiera en sia Posta Veglia. Durant ils 45 onns saja sa midà ina massa.

Il pli fitg mal fetschia ad ella ch'i na dettia betg pli la maisa radunda, nua che giuven e vegl saja vid la medema maisa. La communicaziun haja midà fermamain. Il pli bel sajan ils inscunters cun la glieud – e quels e quellas che turnian puspè magari decennis suenter ch'i sajan stads giasts en la Posta Veglia. Quai sajan bels inscunters.

Sco segunda pitga ha ella bajegià si in onlineshop cun products indigens fatg sezs. Uschia po ella sa lubir da betg pli avair uras d'avertura fixas. Sa chapescha ch'i dettia er tschella vart da la medaglia, di Andreetta Schwarz. Sco ustiera sur sasezza, hajan ins quasi nagina vita privata, saja fitg exponì, tut vegnia observà, i vegnia prendì dapart, crititgà e la glieud dettia magari er la bucca. Sco ustiera stuessan ins en sasez esser diplomatica – quai na saja ella dentant insumma betg. E quai polariseschia magari. Mo quai saja ella, e quai sappian tuts.