Siglir tar il cuntegn
Braunbär auf einem Baumstamm.
Legenda: Il maletg mussa in urs brin en il zoo da Berlin. Keystone

Return suenter 101 onns Dapi 20 onns visitan urs puspè il Grischun

Ils 25 da fanadur 2005 han ins observà in urs al Pass dal Fuorn. Igl è stada l'emprima observaziun d'in urs vivent en Svizra dapi 101 onns. Quel urs ha pli tard survegnì il num JJ2 ubain «Lumpaz».

L’emprim da settember 1904 schluppettan ils dus chatschaders Jon Sarott Bischoff e Padruot Fried en la Val S-charl al pe dal Piz Pisoc l’ultim urs en il chantun Grischun – ed er en Svizra. Els eran erox perquai che l’urs valeva da lez temp sco ina bestga fitg malsegira.

L'emprima visita

Passa in tschientaner pli tard vegn puspè vis in urs en il Grischun. La stad 2005 sa mussa l’urs cun il num JJ2 sin il Pass dal Fuorn. L’urs che vegn era numnà «Lumpaz» è in giuven urs da 20 mais. Ils 29 da settember vegn il lumpazi vis per l’ultima giada sut Strada en l'Engiadina Bassa. A partir da lura è el sparì. Probablamain è el vegnì schluppettà senza lubientscha.

Verschwommenes Bild eines Bären auf Kieselsteinen.
Legenda: Lumpaz, nua es svanì? RTR

Ils onns suenter datti adina puspè dà visitas dad urs che vegnan sur il cunfin cun l'Italia. Uschia èn quai gia il 2007 ils mez frars JJ3 e MJ4, omadus dal medem bab sco «Lumpaz».

Entant che MJ4 resta discret en il territori enturn Zernez ed il Pass dal Fuorn, fa JJ3 problems. Pliras giadas è el vegnì en territoris abitads ed ha uschia pers la tema dals umans. Ils 12 d'avust 2007 vegn el piglià ed equipà cun dus emetturs da GPS. L'october 2007 vegn JJ3 spaventà cun ballins da gumma or da la vischnanca da Lai nua ch'el aveva fufragnà en chanasters da merda. MJ4 tegna anc adina distanza da la civilisaziun.

Urs da risico vegn sajettà

Il mars 2008, curt suenter la sien d'enviern turna JJ3 en la Val d'Alvra en territori abità e spoglia chanasters da merda. Curt pli tard vegn el classifitgà sco urs da risico. Ils 14 d'avrigl vegn JJ3 sajettà en il territori enturn Savognin. El era daventà in memia grond risico per ils umans.

Personen untersuchen einen betäubten Bären im Freien.
Legenda: JJ3 è vegnì narcotisà e survegn montà in emettur per l'observaziun – ils 12 d'avust 2007 en la Val Spadlatscha en vischinanza da Filisur. L'urs da 98 kilos aveva stgarpà las emnas avant 24 nursas. Keystone | Uffizi da chatscha e pestga dal Grischun

La stad 2010 ha in urs visità il Grischun e stgarpà pliras nursas en la Val Plavana sin il territori da Tarasp. Suenter in'emna ha l'urs puspè bandunà la Svizra. Tests genetics han mussà ch'igl è stà in mastgel dal Trentino cun num M2. Er il zercladur 2011 ha in urs nunenconuschent visità il Grischun e stgarpà pliras nursas sin in'alp. Dapli n'è betg capità.

M13 stat pli ditg en Grischun

L'avrigl 2012 ha lura l'urs M13 oriund dal Tirol dal Sid fitgà pe en Grischun. L'urs è stà ditg en la regiun tranter Fond/Pfunds en il Tirol ed Ardez. La fin avrigl ha el gì in accident cun la Viafier retica, è dentant sa revegnì senza grevas blessuras. Er en il Grischun da quest temp èn stads il frar da M13, numnà M12 ed anc in terz urs nunenconuschent. M12 è dentant vegnì sut in auto e crappà.

Il zercladur ed avust ha l'urs M13 stgarpà pliras nursas en il Puschlav. El è stà curt en il Tirol dal Sid ed ha lura il settember stgarpà ina asna purtanta en il Puschlav. Il november chaschuna M13 vinavant problems. El rumpa en ina chasa da vacanzas. Damai che l'urs ha lura adina puspè tschertgà ses nutriment en abitadis e n'ha betg reagì sin acziuns per spaventà è l'urs vegnì sajettà il favrer 2013.

La gronda part dals urs è spuritg

Sco quai che la Gruppa Luf Svizra scriva en ina communicaziun, hajan dapi il 2005 almain 22 urs visità la Svizra. Dasper ils urs problematics JJ3 e M13 hajan la gronda part dals urs chaschunà paucs donns. Ils ultims 10 onns han 14 urs en Svizra stgarpà 18 nursas e sblundregià 14 masainas. La Gruppa Luf Svizra constatescha, che la gronda part dals donns saja stà a l'entschatta dal return da l'urs. Cun la protecziun da las muntaneras encunter il luf vegnan quellas era protegidas cunter l'urs.

Situaziun actuala en Grischun

Dapi la primavaira èn in u plirs urs da viadi en il Grischun. Sin la pagina d'internet dal chantun vegnan ils moviments, ils fastizs, da l'urs registrads. En tut ha il chantun inditgà 15 cumprovas da l'urs da questa primavaira.

La notg dals 17 sin ils 18 da zercladur 2025 ha in urs stgarpà sis nursas en la Val S-charl en l'Engiadina Bassa. Tenor Arno Puorger da l'Uffizi da chatscha vegnia la situaziun observada. Anc n'èsi betg cler tge urs ch'ha stgarpà la scossa. E sche quel sa chatta anc en Grischun n'è medemamain betg enconuschent.

E sch'ins inscuntra in urs?

La schanza da vesair in en la natira è pitschna, dad inscuntrar el è anc pli pitschna. Ma tge far, sch'i capita tuttina? Quai declera Sven Signer ch'è tranter auter responsabel per il monitoring naziunal dals urs:

RTR actualitad

Artitgels legids il pli savens