Siglir tar il cuntegn

Situaziun luf en il Grischun 10 trieps confermads en il chantun Grischun

Il mument datti 10 trieps da lufs en il chantun Grischun – 2 da quels van sur il cunfin. Stan 10 da mars 2025 èn 48 lufs vegnids sajetads – 44 da quels da l'Uffizi chantunal da chatscha e pestga, 4 da chatschaders. L'onn 2024 hai dà pli paucs stgarps d'animals da niz.

Actualmain èn confermads en il Grischun otg trieps da lufs entaifer il Grischun e dus trieps da lufs che van sur il cunfin. Dad in triep manchian las infurmaziuns sche quel existia anc suenter la regulaziun u betg. Suenter la perioda da regulaziun 2024/25 possia il chantun uss confermar ch'ils trieps da Fuorn e Vorab n'existan betg pli. In luf dal Fuorn è vegnì sajettà il schaner. En pliras regiuns hajan ins constatà pèrins da lufs en l'emprim quartal 2025. Uschia ch'i saja da quintar cun novs trieps il segund quartal 2025.

Tenor il chantun stoppian ins quintar en las proximas emnas e mais cun dapli lufs. Uschia ch'i vegnia a dar en tuttas parts dal Grischun lufs en l'avegnir.

Regulaziun da lufs

Per l'emprima giada è la populaziun da lufs vegnida regulada proactivamain en Svizra, quai gia a partir dal prim da settember 2024 fin ils 31 da schaner 2025. Durant questa perioda ha la surveglianza da chatscha sajettà tut en tut 48 lufs en il chantun. Uschia na dettia er betg pli ils trieps Vorab e Fuorn. Betg cler è la situaziun dal triep Corn da Lantsch.

Sa reducì è il dumber da stgarps d'animals da niz. Tenor l'Uffizi chantunal da chatscha e pestga èn l'onn 2024 vegnids stgarpads 213 animals da niz. L'onn avant eran quai anc 267 animals.

Co sa cumportar envers il luf?

Avrir la box Serrar la box

Tgi ch'entaupa in luf duai

  • star airi e restar ruassaivel, pertge sch'il luf remartga in uman, s'allontanescha el normalmain. Sch'il luf na fugia betg, alura èsi bun da sa far attent cun ferma vusch e da sa retrair plaunsieu
  • betg s'avischinar al luf – era betg per far fotografias
  • betg suandar in luf
  • guntgir lieus nua ch'ils lufs han pitschens
  • betg pavlar lufs
  • dustar mangiativas e rument p.ex. suenter grillar per ch'il luf na vegnia betg attratg
  • tegnair sut controlla il chaun ubain avair el vid la corda
  • annunziar a la guardiaselvaschina lufs cun cumportament problematic, selvaschina stgarpada ubain donns e conflicts

Funtauna: Uffizi da chatscha dal Grischun

Strategia da regulaziun – regulaziun da lufins terminada, focus sin trieps entirs

Il BAFU ha dà la lubientscha per sajettar dus terzs dals luffins. Quai surpiglia la surveglianza da chatscha principalmain da notg e cun cameras termicas. Quella regulaziun ha il chantun decidì da terminar cun la fin da l'onn 2024 perquai ch'ils lufs giuvens creschan e fan er adina dapli excursiuns sulets. Uschia saja strusch pli pussaivel da sajettar els confurm a las reglas: vul dir, en il conturn sozial dal triep ma cun proteger lufs pli vegls che han in onn e dapli. Betg sajettads vegnan en consequenza 11 lufs giuvens lubids da sajettar or dals trieps da Stagias, Claderas, Älpelti, Jatzhorn e Calanda.

La chatscha sin lufs

Avrir la box Serrar la box

Cun la nova ordinaziun da chatscha dastgan lufs vegnir regulads preventivamain en Svizra tschintg mais da l'onn, dal prim da settember fin ils 31 da schaner. En Grischun duain ils chatschaders e las chatschadras sustegnair la surveglianza da chatscha tar la regulaziun da lufs.

  • Durant la chatscha auta e la chatscha speziala. I na vegn betg a dar ina chatscha speziala da lufs.
  • Sustegn da sajettar entirs trieps ed animals individuals, betg tar la regulaziun d'animals giuvens.
  • Ils chatschaders e las chatschadras na dastgan betg salvar ils lufs sajettads (naginas trofeas).
  • Sa participar pon chatschaders e chatschadras ch'absolveschan ina saira d'instrucziun.
  • Il chantun decida tge lufs che dastgan vegnir sajettads tenor lubientscha da la Confederaziun.

Triep da Forcola

Il november 2024 è vegnì constatà ina reproducziun tar lufs sin il territori da Soazza en Mesolcina. Quest triep vegn numnà Forcola e viva per gronda part en l'Italia ed il territori dal triep na cuntanschia betg il fund da la val sin vart Grischuna, sco l'uffizi da chatscha scriva. La fin d'avust è vegnì constatà ina reproducziun tar il Calanda. Il chantun ha numnà quest nov triep Calanda2.

Plinavant ha l'uffizi constatà che dus trieps n'existan betg pli, numnadamain il triep dal Beverin e quel da Glattwang. Be tar il triep dal Beverin dettia in connex cun las regulaziuns. Plinavant n'èsi tar il triep Corn da Lantsch betg sclerì definitivamain sche quel ademplescha ils criteris per in triep.

Il fanadur 2024 ha il chantun constatà in nov triep en il Partenz, e numnà quel Älpetli. Sco triep vala tenor il chantun ina gruppa da trais lufs ch'èn ensemen da viadi. Gia ils emprims mais da l'onn hai dà fastizs dad almain dus lufs en la regiun. Cun l'observaziun d'almain trais chagniels po l'uffizi confermar l'existenza dal triep.

L'uffizi ha gia pli baud constatà che la preschientscha da lufs al Wannaspitz è sa reducida suenter ch'il bab dal triep era vegnì sajettà. Entant ch'i dettia anc lufs en il territori, na quintia quai betg pli sco triep. Il bab dal triep era vegnì sajettà, perquai ch'ina persuna nunenconuschenta aveva blessà el. Avant ha l'uffizi gia regulà il triep e sajettà ina luffa ed in luf giuven.

Premissas per sajettar in luf (ordinaziun revedida)

Avrir la box Serrar la box

Tenor l'ordinaziun federala da chatscha dastga in luf singul vegnir sajettà, suenter ch’el accumplescha ina da las suandantas premissas:

  • stgarpà entaifer quatter mais sis animals da niz pitschens
  • stgarpà u blessà grevamain in animal da niz grond
  • en cas da privel considerabel per l'uman

Sco animals da niz gronds valan las spezias bovinas, equestras e camelids dal mund nov – tranter auter èn quai vatgas, chavals, asens, chamels e lamas. E las reglas valan mo sche mesiras da protecziun supportablas èn gia avant maun.

Lufs d'in triep dastgan vegnir sajettads sche quels:

  • han stgarpà durant la stagiun d'alp otg animals da niz pitschens u stgarpà u blessà grevamain in animal da niz grond
  • èn sa reproducì en il medem onn

Maximalmain la mesadad dals chagniels dastgan vegnir sajettads, en regiuns cun plirs trieps maximal dus terzs. Excepziunalmain po era in auter luf vegnì sajettà, sche quel mussa in cumportament betg giavischà.

Sch'i sa tracta d'in luf ch'appartegn ad in triep è ina lubientscha dal BAFU necessaria per pudair sajettar. Tar in luf singul dastga il chantun dar la lubientscha da sajettar senza consentiment da l'Uffizi federal d'ambient.

Quai è be in extract da l'ordinaziun senza tut ils detagls. (Actualisà ils 13-12-2024)

Triep da Stagias

In luf oriund dal Tessin è il schef dal triep, ensemen cun ina luffa oriunda dal triep da Stagias. Il fanadur ha il chantun constatà almain otg luffins en il territori. Il chantun ha la lubientscha da sajettar tschintg luffins. Gia l'avust 2023 avevi dà ina dumonda da regulaziun dal chantun pervia dad «activitad da donn speziala». Il triep ha tranter auter era stgarpà ina sterla sin l'Alp Nalps en Val Tujetsch. Entant èsi gartegià la primavaira 2024 da fermar in emettur vi d'ina luffa dal triep, sin il territori da la vischnanca da Medel. La luffa è tenor l'analisa genetica naschida il 2023 tar il triep da Stagias

Triep da Muchetta

Ils zercladur 2024 ha la surveglianza da chatscha pudì confermar trais lufs pitschens tar il triep che viva sin il territori da las vischnancas Bravuogn, Filisur, Schmitten e parts da Tavau. Suenter la mort da l'anteriura luffa dominanta l'entschatta dal 2024 èsi nuncler, tge femella che ha procurà per ils pitschens. Il bab è tenor la supposiziun dal chantun il luf dominant d'enfin uss.

Triep da Calderas

Gist nov novs luffins han il luf e la luffa dominanta dal triep che sa mova d'omaduas varts da la Gelgia da Mulegns fin a Casti, e vinavant en il sid da l'Alvra fin a Sola. Ch'il triep haja pitschens era gia cler la stad, ch'i sajan gist nov ha il chantun pudì cumprovar mez settember. Ils geniturs ha il chantun pudì confermar a moda genetica en il decurs da la primavaira. Quai ha era gidà d'identifitgar dus ulteriurs lufs dal triep cun l'annada 2022. In da quels animals, ina luffa, viva actualmain en la regiun da l'Engiadin'Ota.

Triep da Valgronda

Per almain in luffin è creschì il triep che sa mova tranter Mustér, Glion e vers sid da la Lumnezia en sur il Glogn ora. Il 2024 han ins confermà in luffin tar il triep, el vegn cunquai betg regulà. La fin dal 2023 sa cumponiva il triep tenor il chantun da trais animals. Il mastgel dal triep ha ditg purtà in emettur da GPS, quel è dentant crudà ora mez december 2023 ord raschuns nunenconuschentas. Il luf viva dentant anc, sco in maletg d'ina trapla fotografica mussa.

Triep da Moesola

Il triep ch'è sin il territori da la vischnanca da Mesauc e Valragn ha tenor indicaziuns dal chantun sis luffins, quels èn vegnids observads mez avust 2024 da la surveglianza da chatscha. Pli tard han ins pudì confermar in ulteriur luffin. Quatter luffins èn vegnids sajettads enfin ils 8 da november, la regulaziun da quest triep è per il mument terminada. Il luf dominant avevan las autoritads sajettà l'onn 2022 senza la lubientscha da la Confederaziun.

Triep da Rügiul

En tut ha il triep da Rügiul tschintg luffins. Quels hajan ins pudì cumprovar la fin da settember, scriva il chantun. Il chantun Grischun ha la lubientscha da l'Uffizi federal d'ambient per sajettar dus terzs dals lufs giuvens dal triep da Rügiul. Ils 18 da november ha il chantun confermà la regulaziun da trais lufs. Il december passà avevan organisaziuns da la natira fatg recurs cunter l'emprima dumonda da regulaziun per quest triep. Il recurs è anc pendent avant Dretgira administrativa Grischuna.

Triep dal Corn da Lantsch

Il 2021/22 è sa furmà il triep dal Corn da Lantsch en il conturn pli grond enturn la vischnanca da Lai. L'emprim n'eri betg segir, sch'i sa tractia da lufs dals trieps vischins (Muchetta, Calderas). Analisas geneticas dal 2023 han però confermà ch'i saja in agen triep. En il plan da regulaziun 2024/25 èsi previs dad eliminar l'entir triep. Sis lufs èn vegnids sajettads fin la fin da november. En tut ha il triep tschintg luffins da quest onn.

Triep da l'Älpetli

Suenter pliras observaziuns da lufs sin il territori communal da Claustra ha il chantun constatà la stad in nov triep e numnà quel Älpetli. L'avust ha ina persuna lura pudì far in video nua ch'ins vesa en tut set luffins da quest triep. Ils lufs geniturs lufs en quest territori eran gia vegnids cumprovads en il decurs da l'onn 2024.

Sin ils fastizs dal luf en il Parc Naziunal

Avrir la box Serrar la box

Il Parc Naziunal è in dals megliers lieus per observar ils lufs e ses effects pertge l’uman na dastga betg far intervenziuns là. E sco ina pitschna reportascha mussa, ha il triep dad entant 17 individis gia cumenzà d’influenzar la fauna ed era la flora dal Parc.

La reportascha chattais vus qua.

Ulteriuras cumprovas ed observaziuns da lufs

En differentas regiuns hai dà cumprovas da singuls lufs. Uschia hai er dà en l'emprim quartal 2025 cumprovas d'almain dus lufs en la Mesolcina. Er dus lufs èn vegnids cumprovads sin il cunfin dal Tessin e Grischun al sid da la Moesa. Plinavant dettia in pèr da lufs en la Val Schons e la Mantogna. Ultra da quai sajan er vegnids observads dus lufs en il Partenz ed il Scanvetg, dentant na possian ins betg anc betg discurrer d'in nov pèr, cunquai che quels sajan fitg datiers al triep dal Corn da Lantsch.

Gia pli baud, numnadamain en il segund quartal avevi dà differentas cumprovas per lufs en l'Engiadina. Sper il triep dal Fuorn hai dà en l'Engiadina Bassa observaziuns d'almain dus lufs ch'èn ensemen en gir (d'in datti gia ina cumprova genetica, da l'auter anc betg). Er en l'Engiadin'Ota datti in pèr da lufs. L'animal feminin derivia dal triep da Calderas, danunder che l'animal masculin deriva saja nunenconuschent. Quest pèr da lufs sa movia per gronda part en il territori tranter S-chanf e Samedan. In ulteriur pèr da lufs dettia tranter San Murezzan ed il Pass dal Bernina.

Stgarps

Lonn 2024 èn 2013 animals da niz vegnids stgarpads. L'onn 2023 èn 267 animals vegnids stgarpads. L'onn 2022 èn cun 517 dubel uschè blers animals vegnids stgarpads.


Regulaziun levgiada

La lescha da chatscha revedida è ida en vigur il prim da settember 2023. Gia dapi il prim da fanadur è l'ordinaziun revedida en vigur. Quella fa pli lev da sajettar lufs. A partir dal prim da december pon ils chantuns regular ils trieps proactivamain, quai munta senza ch'igl ha dà stgarps. Igl è lura era pussaivel da sajettar entirs trieps.

Regulaziun da lufs problematics

Dals trais lufs problematics che n'eran betg part d'in triep è vegnì sajettà en il schaner 2022 sin il territori da Cumpadials, el aveva stgarpà il 2021 in vadè. Ils 24 da settember 2023 ha in chatschadur cun autorisaziun dal chantun pudì sajettar ina luffa. Ella era part d'in pèrin ch'ha chaschunà donns sin la Börteralp sin il territori da Claustra.

Era la luffa veglia dal Calanda ha l'Uffizi da chatscha sajettà pervia da ses mal stadi fisic e pervia d'ina mancanza da distanza e cumportament da fugia envers umans. L'examinaziun da l'animal ha mussà, ch'igl è vegnì sajettà duas giadas sin el. Pervi da quest agir illegal ha il chantun purtà plant pervia da fraud.

RTR actualitad 12:00

Artitgels legids il pli savens