Las opiniuns van gia in ord l’auter sch'ins dumonda ils cussegliers naziunals grischuns Roman Hug (PPS) e Martin Candinas (il Center) co i stettia cun la neutralitad svizra. Per Roman Hug dovri per forza quell'iniziativa.
Pli baud avain nus gì la rolla neutrala. Jau accentuesch aposta «pli baud», perquai ch'ils ultims onns è quai vegnì schluccà e quai porta cun sai gronds ristgs.
La discussiun enturn la neutralitad è vegnida lantschada cun la guerra en l'Ucraina. La neutralitad vegn en quel connex interpretada differentamain dals acturs politics. Sinaquai han la Pro Svizra ed exponents da la Partida populara svizra inoltrà l'iniziativa.
Tenor Roman Hug stoppia la Svizra numnadamain puspè vegnir in «player neutral» en il context internaziunal. I na possia betg esser ch'inscunters tranter l’Ucraina e la Russia han lieu en pajais sco la Tirchia, di Hug.
Martin Candinas na parta betg la percepziun da Roman Hug:
Tenor mai è quai totalmain fauss da dir che nus n'essan betg in stadi neutral. Nus essan numnadamain neutrals e cun dir che nus na sajan betg neutrals faschain nus donn a nus sez. Nus essan neutrals.
Martin Candinas di che sia experientscha mussia ch’auters pajais percepeschan la Svizra sco stadi neutral. Quellas experientschas haja el tranter auter era fatg en ses onn presidial. En quel ha el visità 14 pajais e tuts hajan vesì la Svizra sco neutrala.
Sancziuns cunter auters stadis
L'iniziativa vul francar la neutralitad armada en la constituziun. Ella vul però er scumandar a la Svizra da decider sancziuns cunter stadis en guerra. Per exempel ha la Svizra sancziunà la Russia perquai ch'ella ha cuntrafa al dretg internaziunal. Tenor Roman Hug è quai fauss sche la Svizra decida sancziuns. Tenor el na duain stadis pitschens sco la Svizra betg chastiar, mabain intermediar.
La Svizra possia esser intermediatura, er sch'ella decida sancziuns, di Martin Candinas percunter. I saja impurtant da pudair chastiar pajais che cuntrafan a tala moda e maniera al dretg internaziunal sco la Russia. Decretar sancziuns na veglia betg dir ch’ins na saja betg neutral. Sche l'iniziativa vegniss acceptada, restrenschess quai la Svizra pli ferm che quai ch'i gidass ella. Il spazi d'agir en la politica exteriura vegniss restrenschì e quai fiss cunter l'interess da la Svizra.
Collavuraziun militara e da defensiun
L'iniziativa vul er restrenscher la collavuraziun cun allianzas da militar e defensiun – per exempel cun la NATO. Quai saja gist, uschia di Roman Hug. La Svizra saja memia datiers da la NATO, di el. Quai saja perfin privlus.
D’auter avis è il politicher da segirezza Martin Candinas. Per el èsi cler che la Svizra duess pudair profitar da las enconuschientschas da la NATO. La Svizra possia be profitar. L'iniziativa fiss in dischavantatg per la segirezza, cun quai che la Svizra haja pli pitschnas pussibilitads ch'acturs pli gronds. I saja perquai impurtant da profitar in da l’auter.
Sco emprim sa furma l'idea. Tge vulan ins midar? Iniziativas dal pievel sin nivel naziunal pertutgan adina midadas da la constituziun federala – pli il pli aut nivel da dretg svizzer. Lura sa furma in comité da l'iniziativa che cumpiglia almain 7 persunas. Quel fa ina proposta per il text da l'iniziativa. La Chanzlia federala controlla, sch'il titel da l'iniziativa è lubi. Quai va var 4 mais.
Lura cumenza la rimnada da suttascripziuns. Entaifer 18 mais ston suttascriver almain 100'000 persunas cun dretg da vuschar en ina vischnanca svizra.
Suenter che la Chanzlia federala ha controllà las suttascripziuns, va l'iniziativa al Cussegl federal. Quel ha 12 mais temp da preparar ina missiva. Cun quella recumonda el sch'ins duess refusar u approvar l'iniziativa. I dat dentant er la pussibilità da far ina cuntraproposta directa (davart iniziativa e cuntraproposta duai vegnir votà) u indirecta (proposta va en vigur sche l'iniziativa vegn refusada, cun pussibilità da referendum). En quel cass ha il Cussegl federal temp 18 mais. Ina cuntraproposta datti savens, sch'il Cussegl federal vul realisar l'iniziativa, ma betg via constituziun, dentant via lescha u ordinaziun.
Lura è il parlament vidlonder. Sco legislativa controllan las duas chombras sche l'iniziativa è valabla. Plinavant recumondan els da refusar u acceptar l'iniziativa. Quest process va 12 fin 18 mais. Pli tard 30 mais suenter che l'iniziativa è vegnida inoltrada sto il parlament far ina decisiun (u pli tard suenter 42 mais sch'i dat ina cuntraproposta).
Lura vegn votà. Il Cussegl federal definescha il termin. Pli tard 10 mais davos la decisiun dal parlament sto vegnir votà a l'urna.
En cass che l'iniziativa vegn approvà u sch'ina cuntraproposta va en vigur, sto la lescha vegnida formulada. Tut tenor cumplexitad e text da l'iniziativa, va ella in pèr giadas vi e nan tranter las duas chombras dal parlament, fin ch'i dat ina soluziun cun maioritad. Er quai dovra puspè temp.
Debatta cumenza en il Cussegl dals chantuns
Sco Martin Candinas recumonda er il Cussegl federal da dir Na a l'iniziativa. Il medem ha fatg la cumissiun dal Cussegl dals chantuns ch'ha tractà l'iniziativa avant ch'ella vegn gievgia en la chombra pitschna. Tut tenor pudess ina cunterproposta d'ina minoritad da la cumissiun avair ina schanza. Quella prevesa da francar la neutralitad armada en la constituziun, ma senza scumandar explicitamain a la Svizra la pussaivladad da sancziuns cunter stadis che cuntrafan al dretg internaziunal. Plinavant permettess la cunterproposta er vinavant la collavuraziun cun allianzas militaras e da defensiun.