Siglir tar il cuntegn

Sandro Giuliani «Il svilup tecnologic va brutalmain svelt»

Computers quantics e guardar en il tscharvè d’in uman – in Zuozingher s’occupa dals gronds svilups da l’avegnir u meglier ditg: El ponderescha co che questas tecnologias pudessan vegnir impundidas a favur da l’uman. In discurs cun Sandro Giuliani.

I tuna sco science fiction. Ma probabel èsi realitad gia en paucs onns: computers quantics e la pussaivladad da leger ed influenzar il tscharvè. Tals svilups mettan en la sumbriva il svilup rasant ch’è sa manifestà ils davos onns cun l’intelligenza artifiziala.

Sandro Giuliani

Avrir la box Serrar la box

Sandro Giuliani (53) è creschì si a Zuoz. El ha fatg ina carriera nuntipica sco econom. Suenter ses studis a l’Universitad da Turitg ha el lavurà diesch onns per il vitg d’uffants Pestalozzi – il davos sco manader dals programs internaziunals da la fundaziun.

Lura ha el cumenzà tar la Jacobs Foundation, l’emprim sco manader da program e suenter sco mainagestiun. La Jacobs Foundation è ina da las pli grondas fundaziuns caritativas privatas da l’Europa. Oz fa Sandro Giuliani anc part dal cussegl da fundaziun.

Sia occupaziun principala è en il fratemp però in’autra. Dapi il 2020 sa fatschenta el cun tecnologias dal futur e cun la dumonda co che quellas pon vegnir impundidas er a favur da l’umanitad. Quai fa el en funcziuns da timun tar la GESDA. La scursaniziun stat per il num englais «Geneva Science And Diplomacy Anticipator». La fundaziun ha ses biros a Turitg e Genevra.

En pli è il Zuozingher commember dal cussegl da fundaziun da la Roger Federer Foundation. Sandro Giuliani è maridà ed ha dus uffants.

Sandro Giuliani sa fatschenta cun talas tecnologias da l’avegnir. El lavura en ina funcziun da timun per ina fundaziun ch’emprova dad anticipar svilups tecnologics. La finamira è: Betg mo interpresas globalas che vulan far gronds gudogns duain avair access a futuras tecnologias impurtantas, mabain era firmas che sviluppeschan novaziuns per il bainstar da l’umanitad.

FMR: Vus lavurais a la testa d’ina fundaziun cun in num fitg cumplitgà: «Geneva Science And Diplomacy Antocipator (GESDA)». Tge stat ­davostiers?

Sandro Giuliani: La regenza svizra ha stgaffì la fundaziun GESDA per duas raschuns. Dad ina vart è Genevra il sez da bleras impurtantas organisaziuns mundialas sco la ONU, la WHO u l’IKRK. Ina raschun è stada da vulair mantegnair l’impurtanza da Genevra sco lieu principal per discussiuns internaziunalas.

E la segunda raschun?

Il svilup tecnologic e scientific va brutalmain svelt. Tecnologias en noss smartphone u l’intelligenza artifiziala mida la furma co che nus vivain. I mida era la dumonda, tgi che posseda pussanza. Pussanza è oz ina dumonda tecnologica.

Pudais declerar quai cun exempels?

Tgi controlla ils satellits? Tgi controlla las infurmaziuns en las medias socialas? Quai ha da far cun pussanza. U in exempel dal passà: Sch’ils Stadis Unids n’avess betg gì sco emprims la bumba atomara, na fissan els betg daventads quest stadi pussant ch’els èn oz.

E pertge dovri la GESDA?

Il svilup tecnologic va oz extremamain svelt e la diplomazia va extremamain plaun. Perquai ha la regenza svizra gì l’idea visiunaria dad «anticipar» ils svilups tecnologics.

Pertge è ina anticipaziun uschè impurtanta?

La finamira è d’avair ina fanestra da temp per discutar gia avant ch’ina nova tecnologia è qua, co ch’ins po duvrar la tecnologia en ina moda ch’è buna per tuts.

Mann in braunem Pullover mit Buch am Tisch.
Legenda: FMR

L’idea da la GESDA è: Collavurar per duvrar la scienza per insatge positiv. Quai è be pussaivel, sch’ins anticipescha il svilup tecnologic.

Ma n'èsi betg gia memia tard? L'intelligenza artifiziala è gea gia qua.

Per l’intelligenza artifiziala èsi gia fitg tard, sche betg memia tard. Ma en l’avegnir datti svilups anc bler pli disruptivs. I fiss stà bun, sch’i avess dà la GESDA gia avant diesch onns per ponderar co proceder meglier cun l’intelligenza artifiziala.

Tge svilups disruptivs stattan avant porta?

In exempel è il computer quantic. Oz funcziuna in computer a moda binara. Dapi plirs onns sviluppeschan ins computers da quants. In tal computer ha milliuns u milliardas dapli pussaivladads da calcular. El n’è betg be duas giadas pli svelt ch’ils computers dad oz, mabain milliuns giadas. Igl è in pass ­gigantic, in sigl quantic.

Tge munta quai?

Tuts emprovan da sviluppar quest computer, tant las grondas firmas sco IBM u Microsoft sco era gronds stadis per lur armadas. In tal computer dat pussanza. Nus anticipain ensemen cun noss experts che quests computers èn qua gia en tschintg fin diesch onns. Quai vegn a midar la situaziun da tut quels che han access a tals computer, ma era da quels che n’han betg access.

Co agescha la GESDA en vista ad in avegnir cun computers quantics?

Nus avain clamà ensemen a Genevra organisaziuns sco la WHO, la ONU, ma era firmas privatas sco Microsoft e Google e plirs pajais.

Mann mit Brille, Anzug in modernem Gebäude.
Legenda: FMR

Nus avain discutà co statuir reglas per impunder questa nova tecnologia. E nus avain creà ina nova instituziun, il Open Quantum Institute, ch’è situà tar il CERN a Genevra e vegn sustegnì da la UBS.

Pertge dovri questa instituziun?

Ella duai porscher in access liber a la futura tecnologia per il bun da l’umanitad. Applicaziuns pussaivlas èn per exempel da sviluppar novs medicaments u novas plantas resistentas. La finamira è da pussibilitar applicaziuns che servan a tut il mund e na be ad in singul investur privat che patentescha ina applicaziun.

Il Open Quantum Institut na sviluppescha dentant betg ses agen computer quantic?

Na, l’idea è da procurar in access liber per applicaziuns che servan a l’umanitad. Quai n’è era betg be ina visiun, mabain gia realitad. Il Open Quantum Institut ha gia contracts cun las grondas firmas che sviluppeschan computers quantics. Ins sto collavurar cun questas firmas, ins na po betg ­lavurar cunter ellas, uschiglio na ­cuntanschan ins nagut. Fitg impurtant èsi cunzunt era da statuir reglas ­internaziunalas – ina sort «quantum act».

Pudais Vus far anc in auter exempel d'in svilup che la GESDA emprova dad anticipar?

Nus observain circa 40 champs scientifics e publitgain mintg’onn in radar davart ils svilups. Quai faschain nus cun passa 2000 scienziadas e scienziads da tut il mund. Nus als dumandain, co che lur champs sa sviluppian en ils proxims tschintg, diesch e 25 onns. Impurtant è d’avair l’avertezza da guardar tge ch’i capita e tge ch’i pudessan esser las implicaziuns.

Tgeninas tecnologias fan quitads? E tgeninas dattan speranza?

La tecnologia è adina «dual-use». Gia il martè ed il cuntè han ins pudì duvrar per il bun u per il nausch. Cun in cuntè pon ins tagliar il da mangiar, ma ins po era mazzar. Mintga tecnologia pon ins duvrar en duas modas, mo che nus avain oz tecnologias pli sofistitgadas che pli baud.

Pudais Vus numnar ina tala tecnologia sofistitgada?

Tar «brain computer interface» communitgescha in computer cun il tscharvè dad in uman. Il computer legia las infurmaziuns dal tscharvè, ma po era scriver infurmaziuns per il tscharvè. Cun questa tecnologia pon ins gidar a paraplegichers da puspè chaminar. Quai è grondius. Ma era il militar ha sa chapescha interess. Questa tecnologia vegn ils proxims onns sco ina lavina e porta implicaziuns extremas per la dumonda tgi che nus essan sco umans. Qua èsi impurtant da gia oz definir reglas, sco quai che nus l’avain fatg en il Open Quantum Institut per il computer quantic.

Tge è Vossa speranza en vista als svilups tecnologics dals proxims onns?

Ins po meglierar bler per l’umanitad cun novas tecnologias – quai è tarment. Ellas porschan la pussaivladad a l’umanitad da viver en in meglier mund. Ma sche nus n’anticipain betg e na chanalisain betg il svilup en ina buna direcziun, lura servan las novas tecnologicas be a la pussanza ed al daner. Perquai lavur jau tar GESDA – per m’engaschar ch’i giaja en ina buna direcziun e che nossa metoda sa fetschia valair.

Artitgels legids il pli savens