(Sur)viver en las alps - «Il privel è part da la vita en las muntognas»

Da betg pli abitar en il Lötschental saja nagina opziun, di il cusseglier guvernativ dal Vallais Christophe Darbellay: «Nus vulin vinavant pussiblitar la vita en las valladas muntagnardas. Quai è nossa patria, nossa DNA.» Cunquai punctuescha il cusseglier guvernativ quei che gia ils responsabels da la vischnanca da Blatten han fatg cler: Nus restain qua.

I na saja nagin'opziun d'en general betg pli abitar en valladas muntagnardas, di era Simon Stadler. Il cusseglier naziunal uranais dal Center è er il president da la gruppa parlamentaria «Populaziun da muntogna».

Stadler è stà en las Alps durant l'intervista ed ha punctuà, quant impurtant ch'i saja per la glieud da viver là. «Nus Muntagnards vulain abitar qua e stuain perquai far tut il pussibel ch'era la populaziun da Blatten po puspè turnar a ses dachasa. E medemamain stuain nus era garantir che la glieud d'autras valladas da la Svizra po vinavant viver là.»

Intgins lieus stoppian ins segiramain survegliar pli intensiv. A Blatten haja quai gea funcziunà bain, cuntinuescha Stadler. A la fin concluda el: «Il privel tutga tar la vita en las muntognas. Nus essan disads quai.»

La bova da glasch, glera e crappa a Blatten

In cumpliment a las autoritads ch'èn stadas al lieu a Blatten ha fatg Josef Eberli, il manader da la partiziun per la prevenziun da privels tar l'Uffizi federal d'ambient. Sch'ins discurra davart ils risicos pussaivels stoppian ins adina era trair en consideraziun quant grond ch'ils donns pudessan esser. Uschia sa relativeschia il privel en las muntognas puspè.

«En Svizra domineschan il vent, la granella ed auas grondas la statistica da donns», declara Eberli vinavant. «La pli gronda part dals donns datti pia en la Bassa, e betg tar nus en las muntognas.» Curdadas da crappa u bovas fetschian be ora 2% dal risico en Svizra.

En regiuns muntagnardas cun schelira permanenta vegnia però ils proxims onns franc a dar adina dapli moviment dal terren, manegia Eberli. La Confederaziun surveglieschia perquai l'entir pajais cun agid da maletgs da satellit. «Uschia vegnin er en l'avegnir a savair nua ch'il terren sa mova adina pli spert en Svizra. Cunzunt vegnin er a savair nua ch'i pudess dar sbuvaditschs pervi da la schelira permanenta.»

Dischlocaziuns n'èn betg d'evitar

Sut tschertas circumstanzas pudessi percunter er esser necessari da dischlocar la populaziun, di l'expert da la Confederaziun: «En territoris nua ch'ina populaziun è en grond privel pudess la dischlochaziun esser la megliera schliaziun.» Quai pudess per exempel esser il cas sche las mesiras da protecziun custan da memia u ch'i n'è simplamain betg pussaivel da realisar las mesiras. «Perquai vegni en futur segir er a dar dischlocaziuns permanentas.»

La Svizra vegnia en l'avegnir probabel ad esser cunfruntada adina pli savens cun auas grondas e sbuvaditschs, declara Eberli. Quellas catastrofas da natira tutgian dentant plitost la Bassa, il Giura e las Prealps, che las muntognas autas.

En regiuns muntagnardas vivian ins cun privels da natira, di la politicra grischna da la PLD, Anna Giacometti. Ella era la presidenta communala da Bondo durant la bova da crappa dal 2017. Otg persunas eran mortas tar questa catastrofa da natira.

Esser precaut enstagl d'ir davent

Era la cussegliera naziunala, Anna Giacometti, insista che las muntognas stoppian vegnir survegliadas. Ella fa dentant anc attent sin in ulteriur punct: «Per mai èsi er impurtant ch'ins planisescha las zonas da bajegiar sulet là, nua ch'i na dat nagins privels directs. Ins na po betg construir ina chasa gist sut in grip, ch'è en moviment.»

A Bondo hajan las bovas da glitta da lez temp era tutgà chasas pli novas, ch'eran pir vegnidas construidas ils onns 1960. La finala èsi dentant era cler per Anna Giacometti: Ella vul restar là, nua ch'ella ha sias ragischs – numnadamain en las muntognas.