Nadia Rungger (*1998) è ina scriptura bilingua da la Val Gardena en Tirol dil Sid. L’onn 2020 è cumpari ses debut tudestg-ladin «Il fögl cun las soluziuns. Raquints e poesias» (Ediziun A. Weger), ch’è vegni premià tranter auter cun il Premi Irseer Pegasus da la Schwabenakademie 2024 e cun il premi da litteratura dal Südtiroler Künstlerbund 2024. Ella scriva prosa, poesia e teater e moderescha l’emischiun da cultura «Nëidies» per il radio Rai Ladinia.
Uolf Candrian (*1992) è da Sagogn ed ha studegià Analisa Culturala, Culturas Popularas e Scienza Litterara Rumantscha a luniversitad da Turitg e Basilea. El ha presidià a la la GiuRu (Giuventetgna Rumantscha), ha lavurà tar la Mediaziun Culturala Svizra e per divers projects interculturals. Dapi 2023 è el il promotur regiunal da la Lia Rumantscha en Surselva e s'engascha en la scena d'art e cultura dal chantun pluriling.
Nteres per n mond nuef / Interess per in mund niev
U: Co ei atgnamein tiu interess pil rumantsch naschius?
N: Mi nteres per la rujeneda rumantscha ie nasciù dan n valgun ani. Ie ove scumencià a liejer libri per rumantsch. L prim che ove tla man fova “Sco scha nüglia nu füss” de Rut Plouda. Datrai scutove su RTR, datrai cialove vel’ trasmiscion per rumantsch. Ie ne capive sambën nia dut – nsci ei fat n curs per mparé rumantsch. Y ciun idiom dassovi pa mparé? Puter, Vallader, Sursilvan, Sutsilvan o Surmiran? Ne savove nia, aldò de ciun criteres che dassove crì ora, nsci ei fat l curs de Vallader online livel cinch, ajache ove tëmp de lunesc dala 19:15. Canche fove pona per l prim iede ti Grijons, fovi propi tl’Engiadina, plu avisa a Scuol, per via dl festival de leteratura Neolatin a Nairs. Iló se à per mé giaurì na porta, y dut n mond nuef da scuvrì – poejies, lingac, autëures. Zeche te mé se à mudà, ngrandì. Pensieres de sentimënc y identità, dl radius de n lingaz, de na gran forza y sensibltà, de resonanza, y ie son scialdi cuntënta de pudëi fé pert de chësc mond. Co ie pa perdrët nasciù ti nteres per l ladin?
U: Miu interess pil lungatg ladin ei naschius culla canzun dad ir ell’Engiadina ad emprendar il ladin. Saver ch’ei dat aunc in liug, aunc ina vallada che tschontscha bunamein tuttina, nua ch’ins savess bunamein sesentir da casa – gia suenter l’emprema viseta. Culla scola al campiunadi d’unihoc era spert clar ch’igl ei tuttina buc adina aschi sempel da secapir.
Nus levan ballas d’unihoc per giugar ella pausa da miezgi. Aschia ch’jeu haiel dumandau la pedella sch’ella sappi arver la porta dil magazin da material, nua che las ballas eran dustadas. “Eu n’ha la clav.” ha ella respundiu sin mia damonda ed jeu vai tertgau, gie clar has ti la clav, perquei vai jeu gie dumandau tei ed aunc ina gada dumandau ella: “Sch’ella pudess lura era arver?” Ella ha aunc inagada repetiu: “Eu n’ha la clav” mo buc aviert. Miu facit era ch’ella hagi la clav, mo lessi buc arver. Pertgei era adina. Pér plitard hai jeu lura capiu che quei era la negaziun ladina, silmeins quella dils ladins ell’Engiadina. Cheu en Val Ghërdeina ei lur “nia” pli sempel da capir per mei che per ils ladins miu “buc.”
Uolf Candrian (*1992) è da Sagogn ed ha studegià Analisa Culturala, Culturas Popularas e Scienza Litterara Rumantscha a luniversitad da Turitg e Basilea. El ha presidià a la la GiuRu (Giuventetgna Rumantscha), ha lavurà tar la Mediaziun Culturala Svizra e per divers projects interculturals. Dapi 2023 è el il promotur regiunal da la Lia Rumantscha en Surselva e s'engascha en la scena d'art e cultura dal chantun pluriling.
Nteres per n mond nuef / Interess per in mund niev
U: Co ei atgnamein tiu interess pil rumantsch naschius?
N: Mi nteres per la rujeneda rumantscha ie nasciù dan n valgun ani. Ie ove scumencià a liejer libri per rumantsch. L prim che ove tla man fova “Sco scha nüglia nu füss” de Rut Plouda. Datrai scutove su RTR, datrai cialove vel’ trasmiscion per rumantsch. Ie ne capive sambën nia dut – nsci ei fat n curs per mparé rumantsch. Y ciun idiom dassovi pa mparé? Puter, Vallader, Sursilvan, Sutsilvan o Surmiran? Ne savove nia, aldò de ciun criteres che dassove crì ora, nsci ei fat l curs de Vallader online livel cinch, ajache ove tëmp de lunesc dala 19:15. Canche fove pona per l prim iede ti Grijons, fovi propi tl’Engiadina, plu avisa a Scuol, per via dl festival de leteratura Neolatin a Nairs. Iló se à per mé giaurì na porta, y dut n mond nuef da scuvrì – poejies, lingac, autëures. Zeche te mé se à mudà, ngrandì. Pensieres de sentimënc y identità, dl radius de n lingaz, de na gran forza y sensibltà, de resonanza, y ie son scialdi cuntënta de pudëi fé pert de chësc mond. Co ie pa perdrët nasciù ti nteres per l ladin?
U: Miu interess pil lungatg ladin ei naschius culla canzun dad ir ell’Engiadina ad emprendar il ladin. Saver ch’ei dat aunc in liug, aunc ina vallada che tschontscha bunamein tuttina, nua ch’ins savess bunamein sesentir da casa – gia suenter l’emprema viseta. Culla scola al campiunadi d’unihoc era spert clar ch’igl ei tuttina buc adina aschi sempel da secapir.
Nus levan ballas d’unihoc per giugar ella pausa da miezgi. Aschia ch’jeu haiel dumandau la pedella sch’ella sappi arver la porta dil magazin da material, nua che las ballas eran dustadas. “Eu n’ha la clav.” ha ella respundiu sin mia damonda ed jeu vai tertgau, gie clar has ti la clav, perquei vai jeu gie dumandau tei ed aunc ina gada dumandau ella: “Sch’ella pudess lura era arver?” Ella ha aunc inagada repetiu: “Eu n’ha la clav” mo buc aviert. Miu facit era ch’ella hagi la clav, mo lessi buc arver. Pertgei era adina. Pér plitard hai jeu lura capiu che quei era la negaziun ladina, silmeins quella dils ladins ell’Engiadina. Cheu en Val Ghërdeina ei lur “nia” pli sempel da capir per mei che per ils ladins miu “buc.”