La planisaziun dal territori è ina materia cumplexa e savens er emoziunala. Actualmain ston las vischnancas dentant s'occupar cun quella. La raschun è la lescha federala. La populaziun svizra ha approvà il 2013 la revisiun parziala da quella lescha federala davart il svilup dal territori. Ida en vigur è la lescha il 2014 e dapi lura èn las cundiziuns da basa pertutgant il dretg da planisaziun sa midadas. Ussa èn las vischnancas vid il metter enturn quest dretg surordinà.
La finamira è da franar l'extensiun da zonas da bajegiar e promover il bajegiar encunter anen. Quest fatg munta che bleras vischnancas ston prender suloms ord zona, qua tras perda il terren valur. In auter instrument è da mobilisar terren. Quai munta che ina parcella na po betg pli vegnir tegnida en salv per surbajegiar cura ch'ins vul, ella sto vegnir surbajegiada ils proxims onns.
Cun la revisiun da la planisaziun locala duai la destructuraziun da la surfatscha da bajegiar vegnir franada ed in surdiever da terren duai vegnir franà. In dals puncts impurtants è che suloms da bajegiar duain vegnir duvrads e betg tegnids en salv, uschiglio vegn il svilup d'ina vischnanca bloccà. Era duai vegnir bajegià encunter anen en las zonas da bajegiar existentas.
Questa lavur da la planisaziun dal territori tar las vischnancas va vinavant mo plaun a plaun. Anc han sulettamain 15 vischnancas grischunas dal tuttafatg sut tetg l'entira procedura, ulteriuras bun 15 vischnancas han inoltrà lur planisaziun revedida per l'approvaziun tar il chantun ed ulteriuras bun 30 vischnancas èn vid la lavur. Er il rest da las 100 vischnancas grischunas ston insacura sa metter vid la lavur.
Marcus Caduff, cusseglier guvernativ dal Grischun è pertschert che la revisiun da la planisaziun locala n'è betg simpla per la politica locala.
In'invista en il process da Mustér
RTR ha accumpagnà la vischnanca da Mustér durant in onn e mez. Cumenzà cun l'emprima infurmaziun publica e finì cun la votaziun a l'urna la fin da november 2025 cura ch'il suveran da Mustér ha approvà la revisiun totala da la planisaziun locala cleramain.
Era Mustér è ina vischnanca che ha bler memia bler terren da bajegiar. Las zonas da bajegiar ston correspunder als basegns per ils proxims 15 onns, la demografia da Mustér è actualmain moderadamain positiva. Las reservas da terren da bajegiar a Mustér correspundan a bun 15 plazzas da ballape. Quai è bler da memia. Passa set hectaras ston vegnir reducidas ed il rest dal terren vegn mobilisà.
Ina cumissiun da planisaziun en vischnanca è sa messa vid la lavur ed il process è vegnì accumpagnà d'ina persuna dal fatg. En il cas da Mustér è quai stà la planisadra da terren Esther Casanova. Ella explitgescha che reducir las reservas da terren saja essenzial per rinforzar il cor dal vitg e mantegnair la vita en il vitg.
René Epp, il president communal, descriva la pressiun che quest process porta cun sai. La vischnanca sto navigar tranter ils basegns dals possessurs e las necessitads da la cuminanza.
Il squitsch è schon immens, ils possessurs na vulan betg ch’ins zonescha ora – nus essan obligads da zonar ora intginas parcellas e far chapir quai en tut quellas discussiuns dovra schon blera gnerva.
La finamira saja da far en il process ord persunas pertutgadas persunas cumpigliadas che fetschian ponderaziuns tge che capita cun lur sulom. Suloms sajan qua per vegnir duvrads e betg per tegnair en salv, di il president communal.
Decisiuns emoziunalas e persunalas
Il process ha in grond effect sin possessuras e possessurs da terren. Intgins èn pertutgads dad exzonaziuns, ils auters da la mobilisaziun. Era quels ston ponderar sch'els vulan bajegiar ils proxims onns ubain vender lur parcella. Tegnair en salv sulom per proximas generaziuns, quai na va betg pli. Cun quest instrument da la mobilisaziun quinta la vischnanca era cun in tschert svilup.
Gion Battesta Manetsch è in dals possessurs da terren che sto zonar ora sia parcella a Mumpé Medel. El perda uschia ina pluna daners. Il sulom appartegna dapi decennis a la famiglia ed avant blers onns saja quella vegnida averta en in quartier ch'è vegnì collià cun via, aua ed electricitad. Fin oz n'haja el betg gì la necessitad da bajegiar ina chasa sin quest sulom e per vender n'haja betg dà interessents. Cunquai ch'el ha – avant blers onns – sez fatg part ad ina cumissiun da planisaziun, ha el ina tscherta chapientscha per la situaziun. I saja fitg grev da far questa lavur e da vegnir suenter a las prescripziuns. Difficultads ha el cun quellas. Il fatg ch'ins stoppia far uschè ina planisaziun mintga 15 onns e renovar puspè tut saja grev da chapir. Exzonar terren collià che na fetschia nagin donn a nagin e tut saja schon là, quai chapeschia el strusch. Ins pudess laschar quai, i saja simplamain ina chaussa dal palpiri.
In process lung e cumplex
Il process da planisaziun a Mustér ha durà tut en tut tschintg onns e pretendì numerusas sesidas e discussiuns. Adrian Flepp, il president dal cussegl da vischnanca, punctuescha a la saira d'infurmaziun l'impurtanza da questas decisiuns: «Questa fatschenta è ina da las pli impurtantas da nossa legislatura.» Malgrà las sfidas, votantas e votants da Mustér han ditg ils 30 da november 2025 cleramain Gea a la revisiun da la planisaziun locala. Ussa sto anc la regenza approvar la fatschenta.
Il Cuntrasts tematisescha sfidas e tensiuns, dentant era l'impurtanza da la planisaziun dal terren.