Fieus che prendan vitas, che pericliteschan entirs vitgs, che destrueschan hotels u che devasteschan entirs guauds. En il Grischun hai adina puspè dà gronds incendis che han laschà enavos fastiz. Tant en olmas sco er en maletgs dals lieus. Nus avain mess ensemen per Vus ina survista – betg cumplessiva – dals incendis ch’èn restads spezialmain en la memoria collectiva grischuna.
Cuira, 1574: grond incendi che chaschuna morts
En la chapitala grischuna hai adina puspè dà gronds incendis. In dals pli baud-documentads datescha dals 23 da fanadur 1574. 174 chasas e 114 stallas, tge che correspunda a circa la mesadad da la citad saja vegnì destruì dal fieu. 14 persunas hajan pers lur vita. Quai è da leger sin la pagina d'internet da la citad.
Lavin, 1869: il «fö da Lavin»
Entaifer mo in'ura steva Lavin en flommas, perfin ils bigls ardevan, vegn raquintà. Il fieu era rut ora il suentermezdi da l'emprim d'october 1869.
Nua e pertge ch'il fieu è rut or, n'è mai vegnì chattà ora. Ils ins èn persvas ch'i sajan stads uffants distrats ch'hajan tschertgà muntanellas cun zulprins en il clavà stgir, auters manegian ch'i saja capità en la furnaria. Cler è che l'entira vischnanca è arsa giu, 300 persunas han pers lur dachasa, trais er lur vita.
Zernez, 1872: suspects ma nagins culpabels
In di da bellezza, sitg ed in ventatsch – uschia sa preschentava il di dals 5 da settember 1872. Enturn las 17:00 ha cumenzà ad arder la chasa da Niculin Serardi. Il fieu è sa derasà bain spert, la suletta furma da contactar las vischnancas vischinas era via telegraf, ma gist da quellas uras n’eran ils biros betg occupads. Finalmain han ins tramess giuvens cun chavals, tut ha durà uras. Da 157 chasas èn arsas 117. Gia dus onns suenter era la gronda part reconstruida.
Ils responsabels da la vischnanca han svelt chattà culpabels, ma tar nagins han ins pudì cumprovar. Er il tribunal chantunal ha pli tard confermà da betg avair chattà in culpabel.
Tersnaus, 1900: 60 abitantas ed abitants perdan lur dachasa
Igl era gist enturn las quatter cura ch’ils zains baselgia han tutgà da sturn ed alarmà las abitantas ed abitants da returnar en il vitg. La maioritad dals creschids e dals uffants eran en quest mument fatschentads sin il funs ordaifer. Cura ch’els returnan è il vitget da Tersnaus en flommas.
Malgrà che la vischnanca aveva gia da lezzas uras in provediment d’aua e d'idrants, han ins be pli pudì spendrar la baselgia, la Casalva ed in clavà. Entaifer dad in’ura aveva l’entir vitg piglià fieu. Totalmain èn quatter chasas dublas, 11 chasas d’ina famiglia, 26 clavads, sis lavuratoris, in pastrign, dus furns e sis masainas daventads unfrenda da quest brischament devastant. La populaziun da 60 persunas è stada senza tetg dad in di sin l’auter.
Susch, 1925: ina catastrofa istorica
Ils 19 d'avrigl 1925 hai dà l'ultim grond incendi en Engiadina. A Susch èn arsas quella giada entaifer paucas uras 42 chasas. Be 18 da quests edifizis èn vegnids reconstruids, quai ha midà la vischnanca a moda persistenta.
Il fieu è rut or cura ch'ils pumpiers èn turnads d'in di d'exercizi. In pumpier alcoholisà vegn mess en connex cun l'erupziun dal fieu ch'è sa derasà spert tras in ferm vent ed ha devastà quasi l'entir vitg. Malgrà ils sforzs dals pumpiers da la regiun ha il fieu pudì vegnir stizzà pir suenter plirs dis.
Cuira, 1943: cura ch'il Calanda era en flommas
Ils 20 d'avust 1943 eran recruts vi da far exercizis da sajettar sin il Rossboden a Cuira. Cun muniziun glischanta han els sajettà sin la costa dal Calanda. Gia la bun'ura enturn las nov hai in'emprima giada cumenzà a brischar, lura èn ils recruts anc vegnids da stizzar il fieu. Enturn las 11:00 hai lura anc ina giada cumenzà a brischar e questa giada han ils recruts betg pudì stizzar il fieu, er causa il favugn e la stad sitga e chauda.
-
Bild 1 von 3. Bildquelle: Forstinspektorat Graubünden – Archiv dal stadi dal chantun GR.
-
Bild 2 von 3. Bildquelle: Archiv da la Citad da Cuira – Foto Salzborn, Chur.
-
Bild 3 von 3. Bildquelle: Archiv da la Citad da Cuira – Christian Wieland.
Il fieu è sa derasà aifer curt temp sur l'entira costa dal Calanda ed er adina pli fitg en direcziun ost vers Haldenstein. Gia a las quatter aveva il fieu cuntanschì il cunfin dal guaud sisum daltut ed aveva aifer paucas uras surpassà ina differenza d'autezza da 1'300 fin 1'400 meters. Ils da Haldenstein han perquai schizunt stuì pachetar per esser pronts per in'eventuala evacuaziun.
Recruts, pumpiers e tgi che pudeva ha gidà da stizzar il fieu. Tut en tut eran 3'600 persunas, 100 chavals e 16 vehichels da motor vegnids en acziun. Er l'armada è vegnida clamada e quella ha er surpendì il commando.
Durant trais dis e notgs ha il Calanda brischà ed ha procurà per maletgs impressiunants. Lura hai cumenzà a plover in zic uschia ch'il fieu n'è betg sa derasà pli fitg. Dentant pir trais emnas pli tard, cura ch'i ha pluvì intensivamain è il fieu vegnì stizzà daltut.
Tarasp, 1989: a Vulpera brischa il hotel Waldhaus
11 dis avant il cumenzament da la stagiun da stad, ils 27 da matg 1989, è il hotel Waldhaus a Vulpera ars giu cumplettamain. La damaun a las 05:00 èn vegnids alarmads ils pumpiers da Tarasp.
In chatschader aveva constatà fim en il hotel Waldhaus a Vulpera. Cura ch'ils pumpiers da Tarasp e Scuol èn arrivads al lieu han els badà spert ch'i è memia tard. In immens fieu aveva sa sviluppà en l'intern dal hotel, pac pli tard era l'entir hotel en flommas. Da salvar n'era nagut pli. Suenter circa tschintg uras han ils radund 80 pumpiers rabaglià l'incendi sut controlla.
I saja stà in incendi intenziunà. En differents lieus en il tschaler haja ins chattà liquids inflammabels. La summa dal donn muntava a 23 milliuns francs. Igl n'è mai vegnì eruì tgi ch'è stà responsabel per l'incendi.
Cuira, 1989: attentat incendiar cun quatter morts
Ils 2 da fanadur 1989, en la notg da sonda sin dumengia èn vegnids per la vita dus uffants da nov e disch onns, in um giuven da 18 onns ed in um da 40 onns en in albiert d'asil en l'Alexanderstrasse 38 manaivel da la staziun da Cuira. Quatter persunas da la Sri Lanka ch'avevan tschertgà en Svizra schurmetg da la guerra en lur pajais da derivanza.
Tgi ch'ha mess il fieu n'è mai vegnì sclerì. Bler fa dentant l'allusiun ch'igl saja stà in attentat incendiar d'extremist da dretga. L'entschatta da quest onn è cumparì in artigel da Das Magazin cun novas retschertgas. En l'artitgel vegn tranter auter tematisà che l'agir da las autoritads tar il scleriment dal incendi, saja stà manglusa ed er la suppressiun (Verdrängung) collectiva dal tema extremissem da dretga en Svizra è tema.
En tut hai dà tranter il november 1988 e l'avust 1989 quatter attentats incendiars sin aloschis per fugitivas e fugitivs. Sper quel a l'Alexanderstrasse, è duas giadas vegnì mess fieu en il center transitoric per requirents d'asil ch'era lezza giada a la Loëstrasse, medemamain a Cuira. Ed er a Claustra-Selfranga avevi dà da lezza giada in attentat cun fieu sin il center federal per requirents d'asil. Cuntrari a l'Alexanderstrasse avevì dà tar ils auters trais cas naginas persunas blessadas.
Il parlament da la citad da Cuira ha la fin da schaner 2025 inoltrà ina incumbensa per mauns dal cussegl da la citad, che pretenda che la citad elevureschia istoricamain l'assassinat dal 1989 ed installeschia ina tavla commemorativa. Gia il mars 2024 aveva in commember dal parlament da la citad empruvà da realisar ina tavla da commemoraziun per las victimas da l'incendi. Quai era vegnì refusà dal cussegl da citad cun l'argument ch'ina tavla commemorativa per in cas singul possia chaschunar auters giavischs per tavlas commemorativas. Ins vulevia stgaffir in cas da precedenza.
Mesolcina, 1997: 390 hectaras destruidas
Suenter in lung temp da sitgira han ars dals 16 enfin ils 30 d'avrigl 1997 sur las vischnancas Grono e Verdabbio 390 hectaras guaud. Flommas e chalur han destruì en dus emnas quai ch'era creschì en tschentaners.
350 Persunas èn stadas en acziun sin terra e plirs helicopters, tranter els trais super pumas da l'armada, ch'han cumbattì las flommas or da l'aria. Tar quest incendi ha il favugn engrevgià considerablamain las lavurs da stizzar.
Il chantun s'aveva participà lezza giada cun 1,5 milliuns francs ed i vegn stimà che l'armada svizra avevà contribuì 3,5 milliiuns francs als custs da stizzar, è da leger sin la pagina d'internet da l'uffizi da guaud e privels da la natira dal Grischun.
Flem, 2006: grond incendi en il center dal vitg
La saira dals 6 da zecladur 2006 hai ars a Flem. 14 bajetgs, tranter quels set chasas e set stallas, èn vegnids destruids cumplettamain. Tar chasas en la vischinanza hai medemain dà donns. Tut en tut aveva il donn material muntà a radund 10 milliuns francs.
La polizia chantunala grischuna aveva communitgà lezza giada ch'ina giuvenila da 16 onns aveva mess il fieu intenziundamain en ina stalla. Tenor las indicziuns che la giuvenila aveva fatg a la polizia, vuleva ella «mo» dar fieu a quella stalla e n'aveva betg pondera ch'il fieu pudess era cuntanscher auters bajetgs.
Arosa, 2016: segund grond brischament d’hotel en il Grischun
Ils 30 da december 2016 era rut or in fieu en in dals plauns sutterrans dal Posthotel Holiday Villa ad Arosa. Radund 150 persunas han stuì vegnir evacuadas damai che l'hotel era occupà bain durant la stagiun auta. Ina persuna aveva survegnì ina greva tissientada da fim, duas eran sa blessadas mez grev. Il fieu è vegnì stizzà pir suenter radund 36 uras.
Er il segund grond brischament d’hotel en il Grischun dals ultims 100 onns, suenter quel dal hotel Waldhaus a Vulpera, resta in misteri. La procura publica ha terminà il 2019 las inquisiziuns en connex cun il brischament. Quai perquai ch’ins na possia betg sclerir la causa da l’incendi, aveva confermà la procura publica envers l'Agentura da novitads svizra. Las inquisiziuns avevan cuzzà passa dus onns.
Tusaun, 2017: incendi en la Landi
Gievgia, ils 14 da december 2017 hai dà in incendi grond a Tusaun. Il bajetg da vendita da la Landi, il magazin e la stizun dal tancadi èn vegnids devastads dal tuttafatg. Per stizzar il fieu èn 150 pumpiers stads en acziun.
Mess il fieu aveva l'emprendist da la filiala. Cunquai che la Landi venda liquids sco benzin, ieli e liquid per schubregiar il vaider dal auto è il bajetg brischà fitg spert. Il brischament aveva chaschunà donns d'enturn 8 milliuns francs.
Cuira, 2019: dus uffants e lur bab moran
Ils 13 schaner dal 2019 hai dà a Cuira in incendi intenziunà, trais persunas moran. Ina chasa da pliras famiglias brischa. Ins va or da quai ch'in um da 33 onns haja mess il fieu e haja uschia mazzà sasez e ses dus uffants da trais ed otg onns.
Flavio Deflorin abitava en ina da las abitaziuns da questa chasa. Immediat vegn el evacuà, ses dachasa perda el dentant dal tut entaifer in curt mument. Ina gronda midada, ina gronda perdita ed ina tragedia ch'el dovra ditg per magunar. Quasi in onn pli tard e cun dapli distanza ha Flavio Deflorin raquintà en la Marella co ch'el ha pudì anflar enavos en la normalitad.
Cuira, 2019: incendi en la garascha d'autos da posta
La saira dals 16 da schaner 2019 è rut or in incendi grond tar la garascha d'autos da posta a Cuira. La halla da parcadis era vegnida donnegiada dal tuttafatg. Il tancadi ch'è integrà en la halla n'era però betg explodì. En la halla sa chattavan passa 20 autos da posta, autos en reparatura, sco er autos privats dad emploiads. Tut quels vehichels eran ars cumplettamain. Donn material hai er dà tar autos parcads en vischinanza ed a parts da bajetgs vischinants. I aveva dà donns material da plirs milliuns francs.
Passa 100 pumpiers da Cuira e conturn han stizzà il fieu. La zona enturn il fieu era immediat vegnida serrada e bloccada. En tut sajan passa 50 persunas dal conturn vegnidas evacuadas. In policist saja vegnì transportà en l'Ospital chantunal a Cuira pervi da difficultads da respirar.
La garascha d'autos da posta aveva brischà pervi d'in defect tecnic en in dals autos da posta, aveva communitgà la procura publica grischuna. Cunquai che quest defect na saja betg stà da vesair externamain ed er betg en il rom da las lavurs regularas da mantegniment aveva la procura publica sistì la procedura penala. Er la reacziun da chadaina chaschunada entras il defect na saja betg stada da prevesair, uschia ch'ins na possia betg far responabel ni in manischunz, ni la firma da mantegniment ni il constructur da l'auto da posta pertutgà.
Il fieu ha chaschunà in donn total da quasi 11 milliuns francs. Radund 6,8 milliuns francs è stà il donn vi da vehichels e mobigliar e passa 4 milliuns francs il donn immobigliar.
Domat, 2024: incedi amez vischnanca
Tar l'incendi dals 8 d'avrigl 2024 amez Domat èn duas stallas arsas cumplettamain. Era duas chasas vischinantas eran vegnidas donnegiadas. Ils donns vi dad ina da las chasas d'abitar eran gronds. Persunas blessadas n'haja dà naginas. Trais persunas eran puspè vegnidas relaschadas d'ina examinaziun sin ina tissientada da fim. En tut sajan 120 pumpieras e pumpiers stads en acziun, quai èn stads quels da Domat, Cuira e l'Ems Chemie.
L'annunzia ch'igl ardia en il center da Domat saja vegnida curt avant las 07:00. Suenter circa trais uras saja il fieu stà sut controlla. Sper ils pumpiers èn collavuraturas e collavuraturs da l'Uffizi da natira ed ambient, da la vischnanca da Domat e dal salvament da Cuira stads en acziun. Plinavant è ina crana d'ina interpresa privata vegnida nizzegiada per lavurs da stizzar.
Grischun, 2025: enfin uss 12 incendis
Er quest onn ha la polizia chantunala grischuna gia communtigà 12 giadas en connex cun incendis.
-
Bild 1 von 12. La notg da Son Silvester sin Bumaun ha ars a Pany ina fatschada d'ina chasa da vacanzas pervia d'ina chandaila magica (Wunderkerze). Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 2 von 12. Dus dis pli tard, ils 3 da schaner è ars a Val ina sauna da lain sper in hotel. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 3 von 12. Ils 12 da schaner hai dà in incendi en ina chasa a Lostallo. Perquai ch'ils pumpiers èn stads spert al lieu han ins pudì limitar il brischament sin ina stanza. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 4 von 12. A las 02:45 da la notg dals 27 da schaner è ì liber l'alarm da fieu en in local da gastronomia dal center da cumpras Stenna a Flem. Entras l'indriz automatic da stizzar fieu è il fieu vegnì reduci e sin quai stizzà dals pumpiers da Flem. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 5 von 12. En in’abitaziun a Grono hai dà la saira dals 27 da schaner ina acziun da pumpiers. En la cuschina ardeva ieli stgaudà. Il fieu è lura anc sa derasà perquai ch'ins aveva pruvà da stizzar el cun aua. Ils 16 pumpiers da la Mesolcina bassa han svelt gì sut controlla e stizzà l'incendi en la cuschina. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 6 von 12. La saira dals 5 da favrer ha in vehichel piglià fieu en ina susta (Unterstand) a Müstair. Ils pumpiers han pudì evitar che las flommas sa derasian sin ina chasa d'abitar e da fatschenta. Probabel ha l'emprim piglià fieu in quad ed entras quai èn vegnids donnegiads duas maschinas da lavur, la susta, la fatschada da chasa ed in balcun, dal fieu. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 7 von 12. Il suentermezdi dals 20 da favrer hai dà in incendi da cultira (Flurbrand) sur Vinadi sin territori communal da Valsot. Ina persuna è vegnida blessada. Perquai ch'il incendi è sa derasà en lieus maltransibels ed ascendents, èn las forzas d'acziun dals pumpiers da Muttler vegnidas sustegnidas da dus helicopters da stizzar da la Heli Bernina. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 8 von 12. Glindesdi, ils 3 da mars, è rut or in fieu a Riom en ina stalla. Il fieu è sa derasà sin ina chasa d'abitar. Ils pumpiers da Surses, Alvra ed ils pumpiers da la Ems-Chemie èn arrivads cun var 60 persunas per stizzar l’incendi. Las persunas han pudì sortir sez da la chasa. En stalla n'eran nagins animals. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 9 von 12. A Conters en il Partenz è ina chasa da lain arsa ils 5 da mars. Ils pumpiers da basa dal Partenz central han pudì impedir ch'il fieu cuntanscha autras chasas. Dal temp da l’incendi n’eran naginas persunas en l'edifizi. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 10 von 12. La sonda suentermezdi dals 22 da mars hai dà in incendi en in guaud da riva (Auenwald) sin il territori communal da Zezras. L'incendi è stà sut controlla suenter stgars quatter uras. Sco motiv d'incendi stattan en il center, products da fimar bittads davent. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 11 von 12. Mardi suentermezdi, da l'emprim d'avrigl, hai dà in incendi en ina abitaziun sin il segund plaun d'ina chasa d'abitar e da fatschenta a Tusaun. Duas persunas èn vegnidas transportadas en l'ospital. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.
-
Bild 12 von 12. A Zezras è rut ora la gievgia suentermezdi dals 10 d'avrigl in incendi da cultira (Flurbrand) datiers da l'autostrada A13. Ils pumpiers èn stads spert al lieu ed han impedì ch'il fieu sa derasia. Bildquelle: Polizia chantunala dal Grischun.