«Per mai è il suicidi adina stà ina pussaivladad.» Dapi sia giuventetgna vesa Anna la mort voluntara sco in med dad esser en pasch cun sasezza. Ella ha 67 onns ed è commembra dad Exit. En cas d'ina greva malsogna vul ella avair la pussaivladad da nizzegiar il servetsch da l'associaziun d'agid al suicidi. Malgrà ch'ella ha acceptà da discurrer cun la RTS davart quai, dat ella tiers che la dumonda chaschuna savens in clima dischagreabel en las conversaziuns.
Il 2023 èn senioras e seniors sa suicidads 42 giadas pli savens ch'il rest da la populaziun. In dumber alarmant, tant pli che quest tema vegn discutà pauc. En 25 onns è la part da las persunas sur 85 onns che mettan ina fin a lur vita sa multiplitgada cun quatter. Tar persunas da 65 - 84 onns è quest dumber dublegià. In svilup che stat en cuntrast cun quel tar persunas giuvnas nua che la quota da suicidi è sa sbassada per circa 30% ils dus ultims decennis.
Ma ina analisa pli precisa da las cifras mussa che questa quota auta da seniors sa lascha declerar per gronda part cun la dumonda considerabla per suicidi assistì. Lubì dapi il 1942 en Svizra, cun la suletta cundiziun chi na dat nagin «motiv egoist», vegn il suicidi assistì reglà d'associaziuns che tschentan si lur atgnas cundiziuns.
Las cifras dal 2023 èn cleras: pli auta la vegliadetgna e pli auta la part dal suicidi assistì. Ella è 8 giadas pli auta tar las persunas da 65-84 onns che tar il rest da la populaziun pli giuvna. Per exempel, 80% dals suicidis tar las persunas da 65-84 onns èn vegnids assistids. Questa part munta sin passa 90% tar las persunas sur 85 onns.
Suicidis assistids e betg assistids
Prender ensemen las datas per suicidi assistì e per suicidi betg assistì na chatta betg la concordanza en ils circuls medicinals. Tenor Pierre Vandel, schefmedi e manader dal team mobil per persunas attempadas al Servetsch universitar per psichiatria d'attempads (SUPA) da l'ospital universitar da Losanna CHUV, «èsi pussaivel da sa decider per in suicidi assistì senza d'avair ideas da suicidi». El declera dentant ch'intgins da ses collegas na fetschian nagina differenza tranter las duas furmas.
Las cifras mussan ch'il cunfin tranter la mort tras suicidi assisti e betg assisti n'è insumma betg impermeabel. Tar las persunas fitg veglias, nua che la quota è la pli auta, sa cruschan las curvas statisticas da quests dus tips da suicidi. Quai inditgescha in spustament dals suicidis betg assistids vers ils suicidis assistids, particularmain a partir dals onns 2010.
Per Anna, n'emporta la metoda betg. Igl è «circa il medem. Igl è ina decisiun impurtanta e difficila da prender. Decider da betg pli viver n'è betg simpel ed i n'è betg simpel en nagin mument da la vita», di ella. «Jau na sun betg segira ch'esser part dad Exit fa che questa decisiun vegn pli simplas.»
Augment da suicidis assistids
Exit porscha a ses commembers d'als accumpagnar en la mort dapi il 1982. L'entschatta gieva quai mo per malsauns incurabels. Mo il 2014 ha l'associaziun extendì la offerta sin persunas che suffran da polipatologias invalidantas, senza privel vital direct. I dovra era la cumplaina capacitad da giuditgar ed in dossier medicinal per survegnir assistenza al suicidi.
Nus na gidain betg persunas stanclas da la vita
En cas d'ina depressiun, èsi pussaivel da sa drizzar ad Exit?
«En Svizra pon ins gidar ad ina persuna cun ina malsogna psichica, ma sch'ella vul murir, lura pervia da sia malsogna, betg pervi da sia depressiun», s'exprima Jean-Jacques Bise. Sin la dumonda, sche la depressiun saja ina malsogna, respunda il co-president dad Exit cun taschair. Pierre Vandel dal CHUV argumentescha dentant, che depressiuns sajan – sper l'isolaziun sociala – ina da las duas raschuns principalas per il suicidi betg assistì tar persunas pli veglias.
Jean-Jacques Bise declera che persunas attempadas fetschian suicidi assisstì pervia da lur stadi da sanadad che lascha suenter, pervia da la cumulaziun da malsognas, ma er pervia d'in auter fenomen: Tenor el derivan persunas fitg veglias d'ina generaziun che ha cumbattì per l'autodeterminaziun.
Differenzas tranter las schlattainas
In auter fatg remartgabel: I dat grondas differenzas tranter umens e dunnas. Ils ultims 25 onns hai dà in augment da la quota da suicidis assistids tar las dunnas che faschevan pli baud darar suicidi. Dapi ils onns 2010 mettan ellas ina fin a lur vita quasi mo uschia. Ils umens percunter han plitost la tendenza da sa prender la vita senza da sa drizzar ad in'organisaziun.
«Ils umens mussan pli pauc lur sentiments che las dunnas, quai declera pertge ch'igl è uschè difficil d'identifitgar patratgs da suicidi», declera il psichiater Pierre Vandel. L'identificaziun insuffizienta d'ideas da suicidi procura tenor el ch'igl è nunpussaivel d'als gidar. Quai declera la tendenza dals umens da far pli savens suicidi senza assistenza. «Il stadi da famiglia gioga medemamain ina gronda rolla», cuntinuescha el. «Per in um èsi in factur da ristga dad esser persul, perquai ch'el viva separà, divorzià u è vaiv. La lètg protegia ils umens.»
Pertge sa basan las dunnas dapi ils onns 2010 per gronda part sin il suicidi assistì, quai che ha chaschunà in augment da lur quota da suicidi? «Perquai ch'ellas survivan lur consorts e restan enavos sulets, savens cun pliras malsognas, ed han il giavisch da decider sezs davart la fin da la vita», manegia il co-president dad Exit. 65% da las comemb:ras dad exit èn dunnas. «Jau hai fatg in referat en il Vallais, ed en sala eran quasi mo dunnas. Ins ha l'impressiun che la fin da la vita saja in tema che pertutga mo dunnas.»
Assistenza al suicidi e demenza
En vista a la vegliadetgna da la populaziun ed a l'augment dals cas da demenza vul Exit ir anc pli lunsch ed introducir disposiziuns da pazientas e pazients en cas da diagnosa da demenza. Ina proposta che vegn a chaschunar debattas: senza il pudair giuditgar e pia senza la pussaivladad da prender sez la substanza mortala, stuess la dosa vegnir injectada. Quai crudass sut l'assistenza al suicidi activa ed è scumandà tenor l'artitgel 114 dal cudesch penal svizzer.
«La lescha stuess vegnir midada» defenda Jean-Jacques Bise. Il pledader dal project declera: «Jau sun ì ina giada en ina chasa da tgira per gidar ina persuna. Trais emnas pli tard sun jau turnà al termin per l'assistenza al suicidi, ed i n'era betg pli pussaivel, ella n'era betg pli abla da giuditgar.» Professer Pierre Vandel ha savens fatg l'experientscha che persunas han dumandà assistenza al suicidi, ord tema da perder questa abilitad. El discurra d'ina «pressiun» d'agir svelt: «Jau hai vesì persunas che pensan cler che han ditg: Uss sun jau anc abel da giuditgar, jau stoss far quai», di el perplex.
Per Anne è la chaussa clera: «Mia mamma ha patì d'Alzheimer, e quai ha cuzzà fitg ditg», di ella. «Jau hai propi il sentiment ch'ils emprims indizis evidents d'ina diagnosa dad Alzheimer m'hajan intimà da telefonar ad Exit per survegnir agid per che jau possia bandunar quest planet en calma. Ma ins na po mai esser segir quant ferm ch'ins è en tals muments. Pli baud era jau segira ch'i vegnia ad esser simpel, ed ussa sper jau mo che jau haja il curaschi. (...)»