Siglir tar il cuntegn

Tudestg da Rumantschs Betg in tudestg svizzer fallà, mabain in agen dialect

Il tudestg svizzer da blers Rumantschs e Rumantschas nascha tras in mix d'influenzas, da parents, da turists, da collegas – da tut ils dialects enturn sasez. Ditg è quest mix vegnì bullà sco nausch tudestg svizzer. Ozendi interessescha el dentant la linguistica perquai ch'el è uschè multifar.

Precis quest tudestg svizzer ha la sairada en il «Cinema sil Plaz» a Glion tractà. En ina emprima part da la saira han Markus Gasser e Nadja Sollinger discutà en lur podcast «Dini Mundart» ensemen cun ina persuna cun ina biografia linguisticamain tipica rumantscha: Martin Candinas.

Tes «R» che ti numnas in «che na rolla betg dretg», quai sa numna in fricativ uvular.
Autur: Markus Gasser linguist e moderatur dal podcast «Dini Mundart» dad SRF

Il tudestg svizzer dal cusseglier naziunal è vegnì analisà en detagl. El discurria fitg cler e marcant, quai che saja tipic tar ina lingua estra. Ultra da quai audian ins la intunaziun rumantscha sin la terza silba, betg sco per tudestg sin l'emprima ed anc ulteriuras specificaziuns che tradeschan che la lingua materna da Martin Candinas è il Rumantsch.

Jau crai nus stuain avair dapli luschezza era sch’igl ha num mintgatant a Cuera «il Sursilvan che discurra tudestg».
Autur: Martin Candinas cusseglier naziunal e Sursilvan

Per el ed era per il public en sala para questa analisa dad esser divertenta ed instructiva: blers enconuschan agens musters da discurrer ch'els n'han forsa anc mai ponderà conscientamain.

La vista da la linguistica

En la segunda part da la sairada è la perspectiva scientifica stada en il center. La professura da linguistica germanistica Anja Hasse ha preschentà emprimas enconuschientschas da ses project da retschertga davart il tudestg svizzer da persunas rumantschas. Ella vul mussar, ch'era sche blers pensan ch'il dialect da Rumantschas e Rumantschs è simplamain in tudestg svizzer nausch, n'è quai betg correct.

Sche tuts discurran sumegliant en ina regiun, lura n'è quai linguisticamain betg ina versiun faussa d'in dialect, mabain igl è in agen dialect.
Autur: Anja Hasse professura per linguistica germanistica a l'Universitad da Turitg

Uschia di ella, che quai che vegn discurri en la regiun da la Surselva saja in dals pli giuvens dialects svizzer tudestgs. Ella e ses team han cumenzà dal 2024 cun quest project linguistic che dura anc enfin dal 2029.

Vuschs rumantschas

Era sche la sala è stada plaina cun bleras persunas ch'han era discurrì rumantsch – bleras vuschs rumantschas n'han betg prendì part a la discussiun. Ina visitadra manegia che quai saja tipic per Rumantschas ch'ins na veglia betg prender pled.

Personen an einer Bar in einem gemütlichen Raum.
Legenda: rtr

Quai ha forsa era gì da far cun il fatg che la discussiun ha gì lieu per tudestg svizzer. Igl è era vegnì discutà la dumonda, sche in team da scienzads che na discurra betg rumantsch, possia far ina analisa davart il tudestg svizzer da Rumantschs.

Per dir fitg dramatic avain nus in trauma dal tudestg e perquai reageschan ils Sursilvans forsa era uschia ch’i na vulan betg discurrer da quai.
Autur: visitadra dal eveniment

Cunquai che bleras persunas da lingua rumantscha èn anc reservadas areguard il tema, dovra la perscrutaziun temp e confidenza, sco che la professura di. Ma gist questa avertadad dals pledaders e las pledadras fa vegnir il project prezius. Mintga nova contribuziun mussa in'ulteriura part dal puzzle d'in dialect ch'è actualmain anc giuven ma sa pudess stabilisar en ils proxims onns.

RTR sport ed actualitad 17:00

Artitgels legids il pli savens