Siglir tar il cuntegn

Uniuns rumantschas en la Bassa Cuntanschessan ellas communablamain (anc) dapli?

Da princip han ellas tuttas la medema finamira: mantegnair il diever da la lingua e la cultura rumantscha – là nua ch'i na vegn per gronda part betg discurrì rumantsch. Las uniuns rumantschas en la Bassa èn numerusas ed activas. Ma er ellas han da sbatter cun sfidas.

Las uniuns rumantschas en la Bassa vulan porscher a Rumantschas ed a Rumantschs da la diaspora la pussaivladad da s'inscuntrar e celebrar lur ragischs. Era grazia al sustegn finanzial da l'Uffizi federal da cultura èn ils davos onns adina dapli da quellas uniuns naschidas en Svizra tudestga.

Fusiun Gea u Na?

Da tut las uniuns rumantschas en la Bassa datti sulettamain duas ch'èn actualmain en tractativas da fusiunar. La Quarta Lingua e l'Uniun Cultura Rumantscha en la Bassa CRB. Damai ch'ellas persequiteschan sumegliantas finamiras èsi stà pussibel da chattar il discurs e las commembras ed ils commembers sajan averts per ina fusiun, di il suprastant da la Quarta Lingua Gion Fry:

Tuts èn pertscherts da la digren dals commembers e da las commembras e da las persunas che s'engaschan en las suprastanzas.
Autur: Gion Fry suprastant Quarta Lingua

Quarta Lingua

Avrir la box Serrar la box

Vegnida fundada l'onn 1972 e sustegna finanzialmain projects en connex cun la culturala rumantscha.

Schelta da projects sustegnids en il passà

Ina fusiun purtass dad ina vart dapli commembras e commembers, da l'autra vart dentant era novas sfidas: Co duai la nova uniun avair num? Tgi porta quants daners? Tge projects duain il futur vegnir sustegnids e tge occurrenzas culturalas mettan ins en chomma? Dumondas essenzialas che fan reponderar las duas suprastanzas. Uschia na po Gion Fry il mument era betg s'imaginar da fusiunar cun dapli uniuns rumantschas en la Bassa.

Uniun da las Rumantschas e dals Rumantschs en la Bassa (URB)

Avrir la box Serrar la box

Vegnida fundada l'onn 1991 ed actualmain affiliada cun la Lia Rumantscha. Perquai è ella da princip era l'uniun purtadra per ils basegns da las Rumantschas e dals Rumantschs en la diaspora.

Projects actuals

  • Tavulin interrumantsch – in inscunter ch'ha lieu mintga emprim mardi dal mais (auter ch'il schaner) a Turitg.
  • Auters inscunters ed occurrenzas en differentas citads e regiuns en la diaspora. Quai en collavuraziun cun las cuminanzas rumantschas al lieu.

Sch'il dumber da commembras e da commembers sa reducescha dentant anc pli fitg è ina fusiun forsa la suletta soluziun. Predestinada fiss en in tal cas l'Uniun da las Rumantschas e dals Rumantschs en la Bassa. Perquai che l'URB è affiliada cun la Lia Rumantscha è ella da princip era l'uniun purtadra per ils basegns dals Rumantschs e las Rumantschas en la diaspora. Ma sch'els vulan propi esser quai ed era sa posiziunar uschia, gliez saja ina discussiun ch'els stoppian anc manar, di Nino Enderlin ch'è suprastant dapi quatter onns. Per l'URB portia ina fusiun il mument dentant dapli disavantatgs ch'avantatgs. Ins perdess uschia las atgnadads da mintg'uniun e la birocrazia fiss memia gronda.

Mintgina da quellas uniuns ha ses agen colorit ed èn activas en in tschert champ che autras uniun na fan betg.
Autur: Nino Enderlin suprastant URB

Tuttina collavurescha la URB gia ussa da temp en temp cun autras uniuns. Per exempel cun la Pro Svizra Rumantscha – la PSR – ch'è tranter auter activa en il champ da la digitalisaziun. In dals projects principals è in program da correctura per ils idioms e rumantsch grischun.

Uniun Pro Svizra Rumantscha (PSR)

Avrir la box Serrar la box

N'è betg exnum in'uniun rumantscha en la diaspora, dentant era activa en la Bassa. Vegnida fundada è ella l'onn 1992 cun la finamira da crear ina gasetta quotidiana rumantscha. Dapi ch'i dat La Quotidiana sa deditgescha l'uniun ad auters projects per la promoziun dal rumantsch.

Projects actuals

  • Program da correctura «Spellchecker» en tut ils idioms e rumantsch grischun.
  • Creaton rumantsch – sumegliant ad in hackaton – è l’opportunitad da formular e concretisar ideas per la Rumantschia. Ils trais megliers projects survegnan in sustegn da 5'000.- per start e cussegliaziun.

Flurin Bundi che fa part da la suprastanza stima quella libertad da pudair focusar sin ils temas che giaschan spezialmain a cor ad els. Ina fusiun cun in'autra uniun n'è era per la PSR momentan nagina opziun:

Jau crai ch'igl è pli simpel da chattar glieud sch'ins e ina gruppa pli pitschna è brischa per la medema chaussa.
Autur: Flurin Bundi suprastant Pro Svizra Rumantscha

Uniun Cultura Rumantscha en la Bassa (CRB)

Avrir la box Serrar la box

Vegnida fundada l'onn 2022 ed organisescha occurrenzas culturalas en la Bassa.

Projects actuals

  • Emprim festival per la cultura rumantscha a Turitg. Il Festivalet ch'ha lieu ils 20 ed ils 21 da zercladur 2025.
  • Divers concerts per exempel cun chors da baselgia, chors d'uffants, chantauturas e prelecziuns cun auturs rumantschs.

Auter che per la Quarta Lingua e l’Uniun Cultura Rumantscha en la Bassa CRB na para ina fusiun il mument pia betg dad esser fitg realistica. Memia incarnadas èn las structuras da mintg'uniun e memia differents èn lur focus e giavischs. Dal dumber da commembras e commembers èn dentant era ellas pertutgadas e quel va il mument be en ina direcziun. Il mument pari dentant uschia sco sche las bleras uniuns cuntanschessan bler sin atgna iniziativa.

Uniuns che s'engaschan en in lieu u en ina regiun specifica

Avrir la box Serrar la box
  • Uniun cultura rumantscha Basilea e conturn (UCRBC)
  • Uniun inscunters rumantschs Berna
  • Uniun Cultura Rumantscha Lucerna
  • Uniun Cultura Rumantscha Appenzell Son Gagl
  • Uniun Cultura Rumantscha Winterthur
  • Uniun Rumantscha Rezia Bassa (Cuira e Svizra Orientala)
  • Uniun Rumantscha Cuira

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens